دین و زندگی تایباد

اللهم صل علی محمدوآل محمد

دین و زندگی تایباد

اللهم صل علی محمدوآل محمد

بررسی راههای جذب جوانان به اقامه ی نماز

تهیه و تنظیم : محبوبه درخشش ، حمیده طالبیان

کارشناس ارشد جمعیت شناسی بهار1391

پیشگفتار :

از خداوند بزرگ اخلاص و دوام توفیق و تاثیر سخن را می طلبیم و امیدواریم این گام کوچک در زمینه سازی برای گرایش به فریضه بزرگ نماز ، موثر باشد و در سایه نظام اسلامی ، سهمی در نشر فرهنگ اسلام در سراسر جهان داشته باشیم که این وظیفه تک تک ماست و امت بزرگ اسلامی بتواند با تکیه بر هویت دینی و فرهنگ غنی اسلام دژ استوار حمایت از حق ، و پناه مستحکمی برای محرومان جهان باشد.در این تحقیق سعی شدهاست چرای نماز و ایجاد انگیزه درجوانان برای نماز بیان گردد.

چکیده:

«نماز» متعالی‌ترین اندیشه و رفتار حق‌شناسی و قابلیت و شایستگی در تقدیم حمد و سپاس به درگاه خالق منان، کامل‌ترین پاسخ به عالی‌ترین نیاز انسان یعنی نیاز به خودشکوفایی و کمال‌جویی است. در این مقاله با موضوع نماز وجوانان به اهمیت نماز توجه می‌کنیم و به بررسی آثار و فواید نماز می‌پردازیم و امیدواریم با این پژوهش به قرآن و نماز خدمتی کرده باشیم همان‌طور که می‌دانیم نماز یک تکلیف الهی است و بر تمام انسان‌های مکلف واجب است و نماز و عبادت را می‌توان مؤثرترین عامل خوشبختی و عاقبت به خیری انسان و محبوب‌ترین عمل نزد خداوند متعال و همچنین عامل مهم برای اصلاح نفس و کنترل جامعه به حساب آورد. در این زمینه امام باقر (ع) می‌فرمایند: نماز، اولین سؤال در روز حساب است اگر نماز انسان قبول شود، سایر اعمال نیز قبول است . در این تحقیق سعی شده است در زمینه چرایی نماز ، فواید نماز ونیاز روحی جوانان و راهکارهای جذب آنها به اقامه ی نماز، دلایل وجود نماز بحث و بررسی به عمل آید.

کلید واژگان:جوانان ،نماز،اقامه نماز،

فهرست مطالب

عنوان ...................................شماره صفحه

پیشگفتار.................................................................................................................................................................................................

چکیده.....................................................................................................................................................................................................

مقدمه........................................................................................................................................................................................................ 2

اهمیت و ضرورت موضوع..................................................................................................................................................... 3

پیشینه‌ی تحقیق................................................................................................................................................................................. 3

تعریف نماز......................................................................................................................................................................................... 4

تعریف اقامه نماز............................................................................................................................................................................ 5

جوانان...................................................................................................................................................................................................... 6

نیاز روحی جوانان به نماز و دعا.......................................................................................................................................... 6

مبانی نظری تحقیق........................................................................................................................................................................ 7

نظریه‌دافعه- جاذبه......................................................................................................................................................................... 7

نظر یه اشاعه نو اوری.................................................................................................................................................................. 8

تأثیر قلب در تحقق نماز............................................................................................................................................................ 8

چگونه با حضور قلب نماز بخوانیم؟............................................................................................................................... 9

چرا نماز می‌خوانیم ؟................................................................................................................................................................... 12

پیامدهای بی‌توجهی به نماز..................................................................................................................................................... 16

آثار و فواید نماز.............................................................................................................................................................................. 17

نتیجه‌گیری و پیشنهادها............................................................................................................................................................. 18

منابع و مآخذ...................................................................................................................................................................................... 20

مقدمه:

نماز در دین مقدس اسلام، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و یکی از فروع دین و حتی ستون دین به‌حساب می‌آید و قرآن کریم با تعبیرهای مختلفی، مانند «اقیموالصلوه» بر واجب بودن آن تصریح فرموده است، هر چه در مورد اهمیت نماز مطالعه کنیم شناخت ما در مورد نماز بیشتر می‌شود. نماز به معنای ارتباط و سخن گفتن مستقیم با خداوند بزرگ است و این بالاترین توفیقی است که یک جوان می‌تواند از آن برخوردار شود و سعی می‌کند همواره خود را آماده سازد: نماز از واجباتی است (شمس،45:1390) که در هیچ شرایطی نباید ترک شود نماز میراث تمامی انبیاء است و از اساسی‌ترین ارکان حیات، تمدن، فرهنگ، زندگی و تحرک جوانان است و تاریخ این حقیقت را نشان می‌دهد که هرگاه نماز در جامعه رو به ضعف و فراموشی گذاشت، مقدمات انحطاط آن جامعه فراهم می‌شود.در این تحقیق برراهکارهای جذب جوانان به عنوان موثرترین قشر هر جامعه تاکید گردیده است و روش تحقیق به صورت مقطعی و اسنادی بوده است .

روش تحقیق:ُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُ

برای اجرای هر پروژه تحقیقی روش های برای گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها با در نظر گرفتن بعد زمان ، پژوهش حاضر از نوع تحقیق مقطعی است زیرا در یک برهه از زمان صورت می گیرد . از نظر گرد آوری داده ها روش پژوهش حاضر جزء روش های تحقیق اسنادی لحاظ می شود بدین ترتیب که برای جمع آوری اطلاعات لازم ، از روش پژوهش اسنادی (از قبیل کتاب ، مجله ، پایان نامه) بهره برداری کردیم.در ابتدای تقدیم وتشکر پیشگفتاروچکیده می باشد .عناصر متن شامل مقدمه روش تحقیق ادبیات وسوابق تحقیق بیان تحقیق عناصر تحقیق شامل جلد صفحه نام خدا صفحه ی عنوان داده ها واطلاعات وتجزیه وتحلیل ان ها نتیجه گیری واظهار نظر ودر نهایت بیان موانع ومحدودیت هامی پردازد.

پیشینه‌ی تحقیق:

«پرستش خداوند» یکی از چیزهایی است که همه پیامبران الهی مردم را به آن دعوت می‌کردند. قرآن کریم از زبان پیامبران نقل می‌کند که به امت‌هایشان می‌گفتند: خدا را پرستش کنید. بنابراین اصل عبادت و پرستش خداوند در همه‌ی شریعت‌های الهی وجود داشته، ولی شکل و کیفیت آن متفاوت بوده است، همه پیامبران از حضرت آدم تا حضرت خاتم، نماز می‌خواندند، اما از چگونگی آن اطلاع دقیقی در دست نیست. (شمس، 29:1390) پایدارترین و قدیمی‌ترین تجلیات روح آدمی و اصیل‌ترین ابعاد وجود انسان‌ها حس نیایش و پرستش است. مطالعه‌ی آثار زندگی بشر نشان می‌دهد هر زمان هر جا که بشر وجود داشته است نیایش و پرستش هم وجود داشته است چیزی که هست شکل کار و شخص معبود متفاوت شده است.

(رضوانطلب،51:1375)

حکم وجوب نماز را پیامبر اکرم (ص) در سفر آسمانی و در لیله‌الاسراء دریافت کرد و به مسلمانان ابلاغ نمود از سوئی دیگر صفحات نخستین روزشمار تاریخ اسلام تصویرهایی از نماز پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی (ع) و حضرت خدیجه سلام‌الله علیها را پیش‌روی قریش و در کنار کعبه در خود جای داده است. آنچه از سابقه تاریخی نماز، نتیجه می‌شود این است که نماز در همه شرائع و همه ادیان سابقه داشته و پیامبر اکرم (ص) که قبل از اسلام نیز از دین حنیف تبعیت می‌کردند حتی قبل از بعثت و در اقامت‌های طولانی در غار حراء به این عبادت اشتغال داشته‌اند و پس از مبعث نیز نماز از نخستین عبادات و مراسم دینی مسلمانان بوده است اما در شب معراج یا در نخستین سال‌های تشکیل حکومت در مدینه تغییری در شکل و عدد رکعات نماز پدید آمده است. (رضوانطلب،70:1375)

دهد نه گاهی نماز بخواند و گاهی ترک کند. یکی از لوازم متقی بودن و برپا کردن نماز این است که نمازگزاران علاوه‌بر خواندن نماز، برای برپاداشتن آن در جامعه تلاش کنند. نماز بزرگترین عبادتهاست و نماز انسان را از فحشا و منکر باز می‌دارد.(ان‌الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر). (شمس، 29:1390)

1-مفاهیم و واژگان کلیدی

1-1تعریف نماز:

واژه نماز در لغت فارسی از لفظ پهلوی «نماک»(namac) و آن هم از ریشه ایران باستان واژه‌ی نم (nam) به معنای خم شدن و تعظیم کردن گرفته شده است. از جمله معنای نماز که در کتاب‌های لغت فارسی وجود دارد می‌توان به بندگی، اطاعت، سجود، پرستش، خدمتکاری و فرمان‌برداری اشاره کرد. برخی معتقدند «صلاه» از ریشه‌ی عربی گرفته شده و به معنای کنیسه یهودیان است. به نظر نولدکه «صلاه» از لفظ عربی «صلوها» مشتق شده است. راغب می‌نویسد: اصل «صلاه» برای دعا بوده و از باب نام‌گذاری کل به نام اجزایش، بر نماز اطلاق گشته که بخشی از اجزای آن دعا است. (شمس، 23:1390)

واژه «الصلوه» 61 بار بدون مشتقات و 98 بار با مشتقات، در قرآن به‌کار رفته است. واژه «صلی» در قرآن، دو ریشه دارد: یکی (صلی‌یصلی) به‌معنای افروختن آتش یا چیزی شبیه آن واژه (صلوه) در قرآن به چند معنا به‌کار رفته است. 1- دعا، تبریک و تمجید 2- عبادت خاص (نماز) 3- عبادت 4- رحمت خداوند 5- کنیسه‌های یهودیان. (شمس، 24:1390)

1-2-تعریف اقامه نماز:

قرآن کریم درباره «اقامه نماز» بسیار تأکید کرده است، تا آن‌جا که 46 بار، نماز را با واژه‌ی «اقامه» در تعبیرهای گوناگون به‌کار برده است. این عبارت: (اقیموالصلاه) نماز را به‌پا دارید، بارها در قرآن بیان شده است. برای اقامه نماز، چند تفسیر ارائه کرده‌اند: 1- منظور از «اقامه» این است که تنها خودتان نماز خوان نباشید بلکه چنان کنید که آیین نماز در جامعه انسانی برپا شود و مردم با عشق و علاقه به آن روی آورند. 2- به گفته بعضی مفیران، تعبیر «اقامه نماز» به‌جای «خواندن» یا «به‌جای آوردن نماز» بیان‌گر این نکته است که نماز تنها یک‌سری از وردها، اذکار و حرکات نیست. بلکه باید آن‌را به‌طور کامل به‌پا دارید، آن‌گونه که روح نماز که همان تسلیم شدن مطلق اثار نماز است در چهره و زندگی شما دیده شود.

تنها لقلقه زبان و راست و خم شدن نباشد. بلکه دربرابر خدا در همه امور است در زندگی شما جلوه کند و حضور دل و توجه قبلی به خدا در نماز حاصل شود. 3- اقمه نماز آن است که با حدود وفرائضش انجام شود.

1-3-جوانان:

سنین جوانی از نظر روانشناسی سنین عر فانی معرفی شده است زیرا جوانان در این سنین به دلایل تحولات وتغییرات خاص روحی وروانی به مسائل روحانی ،عرفانی به شدت تمایل میابند.اگر به وسیله نماز جوان ارضائ نشود بسیاری از جوانان به جادوگری ،صوفی گری حتی از نوع مسیحی ومکاتبی از نوع بوداییزم،هندوئیزم وامثال ان روی خواهد اورد.

نیاز روحی جوانان به نماز و دعا :

سنین جوانی از نظر روانشناسی سنین عرفانی معرفی شده زیرا جوانان در این سنین به دلایل تحولات خاص روحی و روانی به مسائل روحانی به شدت متمایل می شوند نیاز جوانان به عرفان و معارف قرآنی است که نه تنها با حالات عرفانی و نماز مطابق است بلکه اگر به وسیله نماز و دعا و برنامه های تربیتی ارضاء نشود جوانان به جادوگری . صوفی گری و امثال آن روی خواهند آورد .

برخی روانشناسان مخالف مذهب بیان می کنند نماز و دعا با روحیه جوانان سازگار نیست این حرف بی پایه است . رسول اکرم کلیه اطلاعات مربوط به رشد و نیاز ها ی روانی جوانان را از خالق انسان دریافت نموده و می فرماید علیکم بالاحداث یعنی باید به جوانان توجه کنید.

در سنین جوانی انسان به استنتاج دست می یابد و اصول عقاید را با تحقیق می پذیرد و از تقلید پرهیز میکند .

استنتاج ، تشخیص ، انتخاب ، حقیقت گرایی ، آرمان گرایی ، نگرانی از آینده و بسیاری دیگر گواه بر تولد شخصیت جدیدی است که آن را شخصیت سوم می نامیم و نشان دهنده آن است که جوان به عبادت و پرستش و دعا و نیایش نیازمند است .نکات تربتی فوق از آن نظر ذکر شد که آمادگی جوانان برای نماز روشن گردد و هرگونه ضعف در اجرای برنامه به عدم تمایل جوانان نسبت داده نشود.

2-مبانی نظری تحقیق

2-1-نظریه‌دافعه- جاذبه

معروف‌ترین نظریه‌ای که پدیده‌ی کنش‌‌های مذهبی را تبیین می‌کند، نظریه‌دافعه- جاذبه است. براساس این نظریه بعضی مردم به‌دلیل بهره‌مندی از منافع مادی و معنوی نماز به سمت خواندن آن گرایش پیدا می‌کنند.

این نظر را نخستین با راونشتاین مطرح ساخت. او چنین نتیجه‌گیری کرد که در مسئله پدیده و کنش‌های مذهبی عوامل ایجاد کننده جاذبه مهم‌تر از عوامل به‌وجود آورنده‌ی دافعه است. بنابراین، براساس نظریه راونشتاین، دلیل اصلی کنش‌های مذهبی ارادی (دست‌کم در اواخر سده‌ی نوزدهم)، بیشتر تمایل به پیشرفت بوده است تا فرار از موقعیتی ناخوشایند. محبتی که خدا در قرآن دستور می‌دهد محبتی است که توأم با حقیقت باشد. پس براساس این نظریه ایجاد جاذبه و انگیزه‌ی گرایش به نماز تأثیرات بیشتری نسبت به موارد دیگر دارد. (مطهری، مرتضی، 1365، ص26)

2-2-نظر یه اشاعه نو اوری:

نظریه اشاعه نوآوری بیشتر مفاهیم خود را از رشته‌ی اقتصاد نو کلاسیک برگرفته است

که در آن فرض می‌شود افراد در مورد آنچه می‌خواهند و چگونگی کسب آن‌ها منطقی تصمیم می‌گیرند. البته همه دانشمندان علوم اجتماعی با این نظریه در مورد رفتار انسان‌ها موافق نیستند. جامعه‌شناسان، فرهنگی به این نظریه تمایل دارند که بسیاری از تغییرات در اعتقادات مذهبی اشاعه نوآوری‌ها ایجاد می‌شود. (1995، Rogers، 1981،Brown) برای مثال می‌دانیم که بسیاری از رفتارهای افراد را موج‌ها و مدها و فرهنگ‌های جدید هدایت می‌کند.

در این نظریه به سرنوشت‌گرایی جامعه سنتی توجه دارد در جوامع روستایی معتقدند که اختیار رفتارشان در دست خداوند یا خدایگان است و به قضا و قدر اهمیت می‌دهند ولی با تغییرات سریع اجتماعی رفتاری نوگرا پیدا می‌کنند و باور می‌کنند که عنان و اختیار زندگی‌شان در دست خودشان است مستعد نو‌‌‌آوری هستند با پذیرش نوآوری رفتار و نگرش‌‌شان تغییر می‌کند و کم‌کم سرنوشت‌گرایی تضعیف می‌شود. بر اساس این نظریه جوانان در زمینه‌ی نماز تصور کنند که آن از فرهنگ جوامع سنتی است و باید با تغییرات سریع اجتماعی آن نیز تغییر یابد و نخواندن نماز را رفتاری نوگرا تلقی می‌کنند.

تأثیر قلب در تحقق نماز

ویژگی‌های نیروی قلبی و شهودی در انسان، مرکز هرگونه فعالیت، رفتارهای مهنوی و ملکوتی است. قلب در قرآن کریم، به‌عنوان نمازگزار اصلی معرفی شده است. ایجاد هماهنگی بین نیروهای قلبی، عقلی و جهت‌دهی به آن‌ها در نماز ضروری است و نماز بدون این هماهنگی، از فحشا نهی نمی‌کند و انسان را آماده ذکر خدا نمی‌سازد. اگر قلب تربیت شد، تمامی نیروهای انسان تربیت خواهند شد و به خدمت قلب در خواهند آمد. زیرا خداوند متعال، قلب انسان را در انجام عبادت مخاطب قرار داده است و نماز را باید قلب بخواند وگرنه، قبول نخواهد شد. هرقدر گریه قلب ناشی از ادراکات عالی‌تر باشد، انسان در نماز به مقام عالی‌تر خشوع دست یافته است. درجه رستگاری به درجه ایمان منوط است و درجه‌ی ایمان، به درجه خشوع در نماز بستگی دارد، زیرا قطعاً افراد با ایمان رستگار هستند، آنان که در نمازشان خاشعند. (زاهدی، 166:1377)

ایمان به خدا، اطمینان قلب به‌وسیله یاد خداست و باعث آرامش دل می‌شود. الا بذکر الله تطمئنَ القلوب.

مراتب ایمان

مراتب خشوع در نماز

مراتب ادراکات عالی قلب

مراتب بیچارگی و کوچکی التماس

مراتب بروز عاطفه متناسب قلب در مقابل ادراکات خود

چگونه با حضور قلب نماز بخوانیم؟

نماز مظهر پیوند و ارتباط بنده با خدا است، به همین دلیل در بین همه عبادات ارزش ویژه‌ای دارد و از تمام آن‌‌ها برتر است تا جایی که در قیامت محور قبول تمام اعمال و عبادات می‌باشد. رسول خدا (ص) فرمود: «خداوند نماز بنده‌اش را که با حضور قلب نباشد قبول نمی‌کند»

حضور قلب در نماز عواملی دارد که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1- اهمیت دادن به نماز. عارف بزرگ میرزا جوار‌آقا ملکی تبریزی (ره) می‌گوید: ²حضور قلب سببش همّت آدمی است، زیرا قلب تابع همّت بوده و اگر همّت نماز باشد، قلبت هم نزد حاضر خواهد بود و اگر همتت درپی چیز دیگری بوده است، قلبت هم غافل از نماز جز این‌که همتت را متوجه نماز سازی راه دیگری نیست².

2- احساس و درک عظمت و بزرگی خدا. درک عظمت بزرگی هر کسی بستگی به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار این شناخت بیشتر شود، عظمت او بیشتر جلوه‌گر خواهد شد. اگر کسی به عظمت خدا پی ببرد، طبعاً خضوع و خشوع در پرستش و عبادت خواهد داشت. امیرالمؤمنین (ع) در وصف عارفان و خداپرستان واقعی فرمود:²عظم الخالق فی انفسهم فصغر ما دونه فی أعینهم؛ آنان خدا را به عظمت و بزرگی شناخته‌اند. بنابراین هر چه غیر او است، در نظرشان کوچک جلوه می‌کند².

3- جلوگیری از هرزگی قوه خیال: یکی از بزرگترین عوامل حواس‌پرتی در نماز، هرزگی و پراکندگی قوه خیال است. اگر قبل از نماز چند دقیقه‌ای به‌وسیله ذکر خدا و مناجات و خواندن نمازهای مستحبی و تلاوت قرآن، خود را آماده‌ی نماز کنیم، ذهن از حواس‌پرتی و پراکندگی و از توجه به کثرت، به‌سوی وحدت منعطف می‌شود، در نتیجه در نماز فکر انسان به این طرف و آن طرف متوجه نمی‌شود. کسی که قبل از نماز با دیگری بگومگو و بحث داشته یا خوشحال یا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثیر آن افکار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.

4- توجه به معانی الفاظ نماز و تفکر در افعال نماز مانند رکوع و سجود و این که نمازگزار بداند چه می‌گوید و چه می‌کند.

5- طول دادن و با تأنی خواندن نماز: اگر کسی رکوع و سجود را مقداری طولانی کند و با حال خوشی اذکار و سجود را بگوید، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.

6- ترک گناه یکی از مهم‌ترین عوامل توفیق در حضور قلب در نماز است. کسی که اهل معصیت و گناه باشد، توفیق بازیابی به درگاه خدا نمی‌یابد.

7- حالت خاصی در نماز که بیان‌گر خضوع است، در خشوع که حالت قلبی است، تأثیر می‌گذارد.

8- بعضی از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت کسالت داخل نماز نشدن و. . . در نماز مؤثر است. مسواک زدن، انگشتر به دست کردن، عطر زدن و. . .

9- دوری از غذاهای شبهه ناک و حرام و اموالی که از طریق غیر مشروع به دست می‌آید در حضور قلب و ایجاد آمادگی درونی برای نماز و سخن گفتن با خدا بسیار مؤثر است.

تفاوت عبادت و اطاعت

واژه عبادت در لغت سه معنا دارد: 1- اطاعت و فرمان‌برداری 2- خضوع و تذلل 3- پرستش

واژه اطاعت در لغت به معنای «رام بودن» و «انجام دادن اوامر مطاع» است دو واژه اطاعت و عبادت در لغت و در قرآن متفاوت‌اند، عبادت نیت می‌خواهد ولی اطاعت بدون نیت محقق می‌شود. همچنین عبادت برای غیر خدا روا نیست، اما اطاعت از غیر خدا با شرایطی رواست. عبادت خضوع به همراه تعظیم است خضوع با اعتقاد به الوهیت معبود است. (ذاکری، 23:1385)

بعد از نماز رسول خدا (ص) دستور می‌دهند به صبر کردن ، و نماز بهترین عبادت و در اخلاقیات صبر بهترین خلق است و اجتماع این دو، مهمترین وسیله‌ای است که می‌توان بر مصائب و ناملایمات فائق آمد. (عزیزی،98:1375)

چرا نماز می‌خوانیم ؟

در حالی که خداوند به ستایش ما نیاز ندارد و ما می‌توانیم در شبانه روز به جای نماز، همواره به یاد او باشیم.

خداوند به عبادت ما و هیچ موجود دیگر نیاز ندارد، زیرا «فان الله غنی عن العالمین» (1) خداوند از تمام جهانیان بی‌نیاز است. این بندگان هستند که به خداوند نیاز دارند. «یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید» (2) ای انسان‌ها شما نیازمند به خداوند هستید و خداوند بی‌نیاز و ستوده است. بنابراین عبودیت و پرستش یکی از نیازهای انسان است. تمامی انسان‌ها از ابتدا تا کنون به شکلی پرستش داشته‌اند. روح انسام نیاز به عبادت و پرستش دارد. پرستش دارد. پرستش و ستایش علاوه‌بر پر کردن خلاء تنهایی وجود انسان، و برآورده شدن نیاز انسان و به‌جا آوردن مراتب سپاس و شکرگزاری، موجب تکامل انسانی و رسیدن به مقام قرب الهی می‌شود و هیچ چیزی نمی‌تواند جای آن را پر کند.

دانشمندان گفته‌اند: برای رسیدن به عرفان الهی و شناخت خود و خدا مراحلی باید طی شود. مرحله‌ی اوّل، شریعت است. برای پیمودن این مرحله باید به سراغ عبادت پروردگار رفت و با استعانت و کمک از عبادت وارد مرحله‌ی دوم یعنی طریقت شد، آن‌گاه از طریقت عبور کرده و به حقیقت پیوست که پیوستن قطره به دریا است.

اکنون می‌خواهیم این شبهه را پاسخ بگوییم که آیا: چیزی برتر و مؤثرتر از نماز در این مسیر وجود دارد؟ یا بهترین شکل و بهترین وسیله و نردبان برای رسیدن به «حقیقت» نماز است؟

هرکدام از مکتب‌ها و آیین‌ها اشکالی برای عبادت دارند امّا همه به دنبال پرستش و عبادت‌اند، حتی موجودات دیگر نیز به عبادت و پرستش مشغولند. قرآن می‌فرماید: «کلّ قد علم صلوته و تسبیحه ، (3) تمامی موجودات نماز وتسبیح خدا را می دانند».در جای دیگرمی فرماید: «اٍنْ مِن شیء اٍلاَیسبَح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم؛ (4) هر موجودی با حمد، خدا را تسبیح می گوید، لیکن شما تسبیح آنان را نمی فهمید».

از منابع و مآخذ اسلامی به دست می‌آید که برای رسیدن به حق و شاداب کردن روح عرفانی انسان، هیچ راهی بهتر نماز یافت نمی شود. برای روح انسان شیفته هیچ غذایی سازگارتر و سرشارتر از نماز وجد ندارد، زیرا چه کسی بهتر از خداوند (که برای رسیدن به هر هدفی، ترکیب راه خاصی را مشخص فرموده است) می تواند مَرْکب و معجونی برای رشد و ارتقای انسان‌ها پدید آورد؟

با مروری بر آیات و روایات در می یابیم که این معجون شفا بخش نماز است که اسلام آن را وسیله‌ی تقرب به خدا می داند (الصلوه قربان کل تقیّ). (5) نماز موجب تقرب هر انسان پرهیزکاری است.

هشام بن حکم از امام صادق(ع) پرسید: چرا نماز واجب شد، در حالی که هم وقت می‌گیرد و هم انسان را به زحمت می اندازد؟ امام فرمود: «پیامبرانی آمدند و مردم را به آیین خود دعوت نمودند. عده ای هم دین آنان را پذیرفتند، اما مرگ آن پیامبران، نام و دین و یاد آن ها از میان رفت. خداوند اراده فرمود که اسلام و نام پیامبر اسلام(ص) زنده بماند و این از طریق نماز امکان پذیر است.» (6)یعنی علاوه بر آن نماز عبادت پروردگار است، موجب طراوت مکتب و احیای دین هم هست.

بله همواره به یاد خداوند بودن بسیار عالی و ارزشمند است، اما آیا چنین کسی را سراغ دارید؟

کدام انسان را می یابید که با این همه چیزهایی که انسان را در این دنیا به خود مشغول داشته و با این همه عمواملی که موجب غفلت و بی خبری می شوند، همواره به یاد خدا باشند؟

وآیا نماز چیزی جز برای یادآوری انسان ها و بیرون آوردن از غفلت است؟

راستی اگر برای ارتباط با خدا نیازی به نماز نبود، نبایستی پیامبر با آن همه و فضا‌ئل و کمالات آن‌قدر نماز بخواند که پاهایش متورم شود یا امیرالمؤمنین(ع) و سایر امامان به نماز این همه اهمیت بدهند.

آیا کسی برتر و بیشتر از پیشوایان دینی ما با خداوند رابطه قلبی داشته است؟ آیا اگر بخواهیم کسی را مثال بزنیم که همواره به یاد خدا بوده است، این شخص جز پیامبر اسلام و امامان معصوم بودند؟

آیا مقامی که امیرمؤمنان به آن دست یافته بود، به‌گونه‌ای که فرمود اگر تمام پرده‌ها کنار رود بر یقین و ایمان من افزوده نمی‌شود، کسی برتر از آن دست یافته است؟

پس چگونه چنین انسان‌هایی نه‌تنها خود را بی‌نیاز از نماز و ارتباط با خدا نمی‌دانستند، بلکه شبانه‌روز به نماز می‌ایستادند و نه تنها نمازهای واجب، بلکه حتی نمازهای مستحب داشتند که بنابر نقل روایات گاهی تا هزار رکعت می‌رسید.

هم‌چنین نماز رابطه بنده با خداست و طبیعی است که بنده آن را به‌جا می‌آورد که خواسته خداوند و معبود اوست و اصولاً هدف اصلی از خلقت انسان بندگی است و نماز بهترین شیوه اظهار بندگی است و اگر قرار باشد که هر انسانی برطبق خواسته خود عمل نماید نه آن چیزی که خداوند از او خواسته، این دیگر بندگی خداوند نمی‌شودف بلکه بندگی خود و عمل برطبق خواسته خود است.

مطمئناً این فکر که رابطه قلبی انسان را بی‌نیاز از نماز می‌کند، چیزی جز وسوسه شیطانی برای دور کردن انسان از خدا نیست. چون خدا راه نماز را برای ایجاد رابطه بنده با او و بیرون آمدن انسان‌ها از غفلت وشستشوی جسم و جان قرار داده و فرموده است که «اقم الصلوه لذکری» نماز را برای یاد من برپا دار. (7) پس آیا درک من از خدا بیشتر است؟!

در فرهنگ اسلامی تعیین کردن و مشخص نمودن شکل عبادت، با شارع مقدس است و کسی نمی‌تواند عبادتی اختراع کند. اگر کسی وِرد و دعایی را به‌عنوان عبادت پدید آورد، از مصادیق روشن بدعت و تشریع است که کار حرامی است، زیرا امور عبادی را همان‌گونه که از طرف شارع مقدّس بیان شده است باید انجام داد، نه کمتر و نه بیشتر.

آن کس که تشنگی و گرسنگی را در ما آفرید، غذا و آب را نیز خود فراهم آورده است و آن کس که نیاز به عبودیت و پرستش را در ما قرار داد، هم او پاسخ نماز و دعا، رازونیاز را برایمان مقرر داشته است. قرآن مجید نماز را مظهر ذکر و ذکر را آرام‌بخش دل‌ها می‌داند. (8)

آنچه زیبایی و حُسن و خیر است، در نماز سفره‌ای است گسترده که خداوند آن‌را در پنج نوبت در شبانه‌روز برای بندگانش باز می‌کند و بر سر این سفره انواع و اقسام غذاهای لذیذ وجود دارد و هر کس مطابق ذوق و سلیقه و به اندازه‌ی توان و مرتبه‌ی وجودی و استعداد خود از آن بهره‌مند می‌شود. نماز عبادتی جامع است که می‌تواند تمام وجود انسان را در خدمت بندگی و پرستش قرار دهد. نیت خوب داشتن به تنهایی نمی‌تواند انسان را از انجام عبادت و نماز بی‌نیاز کند.

شکل نماز هم قشنگ است، هم معارف بلند اسلامی در آن وجود دارد، هم تسبیح و تقدیس لفظی است و هم تقدیس عملی می‌باشد. رکوع و سجود و تسبیح و دعا و تکبیر و سلام و خلاصه‌همه‌ی زیبایی‌ها در نماز است. با این همه اگر نماز به‌طور صحیح و کامل با حفظ شرایط و آداب خوانده شود، جلوی بسیاری از مفاسد اجتماعی را می‌گیرد: «ان الصلاه تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله اکبر» (9) نماز اگر با مقدمات و تعقیبات همراه باشد، انسان را به اوج معنویت می‌رساند. اذان با محتوای زیبا دل را می‌نوازد. نماز جماعت مخصوصاً در مساجد بزرگ مانند مسجدالحرام و مسجدالنّبی (ص) زیباترین جلوه‌ی عبادت و همدلی و یکرنگی و صفاوصمیمیت است. پیامبر (ص) فرمود: «نماز نور چشم من است».

پیامدهای بی‌توجهی به نماز:

- قهر با پیامبر و قطع رابطه با عطرت: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «آن‌کس که نماز را تضییع نماید از من نیست.»

- غضب خداوند: امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «تأخیر نماز از اول وقت بدون دلیل، موجب غضب خداوند متعال می‌گردد.»

- عدم اجابت دعا و محرومیت از دعای صالحان: امام صادق (ع) می‌فرمایند: «هرکس به نمازش بی‌توجه باشد دعایش به آسمان راه نمی‌یابد و در برابر اعمالش مأجور نمی‌گردد و مشمول دعای خیر صالحین نخواهد بود».

- مضیقه و نارسایی دنیوی: امام صادق (ع) فرمودند: «خداوند برکت را از عمر و روزی کسانی که نماز را کوچک می‌شمارند بر می‌دارد.»

- سختی احوال قبر و قیامت: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «مثتخّف به نماز با ذلّت و گرسنگی و تشنگی جان می‌دهد».

- عدم قبول نمازی که با سهل انگاری و تحقیر خوانده شود مورد قبول خداوند متعال قرار نمی‌گیرد.»

- نفرین و لعنت: قرآن کریم می‌فرماید:«کسانی که نماز می‌خوانند امّا جماعت را ترک می‌کنند به حسرت و پشیمانی محکوم می‌نماید.» (رضوانطلب،193:1375)

آثار و فواید نماز

نماز سدی در برابر گناهان آینده است و به اعمال انسان ارزش می‌دهد و در صورت قبولی آن، سایر اعمال نیز پذیرفته می‌شود همچنین نماز خردکننده‌ی شیاطین است از این‌رو شیطان همواره می‌خواهد انسان را از نماز دور کند. نماز شیطان را دور می‌کند و باعث شفاعت اهل بیت (ع) در قیامت می‌شود و مهمترین وسیله برای ارتباط با خدا و نزدیکی به او و ضامن سعادت ابدی انسان است و نماز روح نظم‌وانضباط را در انسان تقویت می‌کند. (شمس،54:1390)

سیمای نمازگزاران واقعی

- به روز جزا ایمان دارند.

- از عذاب پروردگارشان بیمناک‌اند.

- خود را از بی عفّتی حفظ می‌کنند.

- در امانت خیانت نمی‌کنند.

- پیمان خود را رعایت می‌کنند.

- حافظ آداب و شرایط نمازهایشان هستند.

- در نمازشان سهل انگاری نمی‌کنند.

از سید علی قاضی نقل شده است که می‌فرمود اگر نمازتان را درست بخوانید به همه‌جا می‌رسید. (سوخته، 276:1388)

به نقل از حاج شیخ جواد انصاری به فرزند خود می‌فرمود نماز را صورت باطنی هست و آن شش خصال یافت می‌شود: و نماز اول وقت را از دست ندهید زیرا هم اسقاط تکلیف است و هم فصیلت دارد. (سوخته، 272:1388)

حضور قلب و تفهم و تعظیم و هیبت و رجا و حیا. و این شش خصلت حالات نیکویی هستند که یافت نمی‌شوند تمامی این‌ها مگر در مؤمنی که امتحان کرده باشد خدا دل او را به نور معرفت و ایمان. پس، روح نماز معرفت حق اوّل است و معرفت عبودیت از برای او،از روی اخلاص، و اخلاق و صفا باطنه او معانی است که مذکور است و اما اعضا و جوارح او، پس آن قیام است و قرائت و رکوع و سجود. (بادکوبه‌ای، 138:1377)

3-نتیجه‌گیری و پیشنهادها

3-1-نتیجه گیری

در جامعه تمام مفاسد فردی و اجتماعی، ناشی از بی‌نمازی است. اگر تحقیق کنیم و به زندان‌ها سری بزنیم، نتیجه‌می‌گیریم که 98 درصد بزهکاران و جنایتکاران، کسانی هستند که نماز نمی‌خوانده‌اند و ما به نقش نماز در سالم‌سازی اجتماع و ارتباط بی‌نمازی با بزهکاری پی می‌بریم. اگر همه افرادجامعه اسلامی ما نماز حقیقی بخوانند، تأثیر نماز در سلامت اجتماع آشکار می‌شود و فساد از بین می‌رود. (راشدی، 217:1378) نماز تأثیر غیرقابل انکاری در خودسازی دارد و خودسازی، پایه و اساس جامعه‌سازی است نماز سبب می‌شود که در روابط خود با دیگران، اساس کار را بر رحمت قرار دهیم و خشم و غضب را برای موارد استثنایی بگذرانیم، چنان که خداوند رحمن و رحیم است و رحمتش بر غضبش پیشی گرفته است این تعلیم اجتماعی را از نماز می‌گیریم که نسبت به همه‌ی انسان‌ها نوعی رحمت داشته باشیم و مهر بورزیم و تحت تأثیر نماز تربیت یابیم شکیبایی، آرامش، خیرخواهی، پرهیز از ستیزه‌جویی از صفات مصلین است و از مهم‌ترین عوامل استحکام خانواده‌هاست. در این خانواده‌ها استعداد فرزندان شکوفا می‌شود و ارزش‌ها حفظ می‌شود و در نتیجه سلامت و پیشرفت جامعه را به ارمغان می‌آورد.