شیوه‌های مقابله با تهاجم فرهنگی را بیان کنید؟

پاسخ: قبل از پرداختن به سؤال ابتدا به تعریف، ارکان و عناصر اصلی و فرعی تهاجم فرهنگی می‌پردازیم و در ادامه از اهمیت مبارزه و شیوه‌های تهاجم فرهنگی سخن به میان می‌آوریم و در پایان راه‌ها و شیوه‌های مقابله با تهاجم فرهنگی را بیان می‌کنیم.
تعریف تهاجم فرهنگی (Culture - invasion): تهاجم فرهنگی راهبردی است مرموزانه، همراه با برنامه‌ریزی دقیق و با استفاده از شیوه‌ها و ابزارهای متعدد برای سست کردن باورها، دگرگونی ارزشهاو الگوهای رفتاری جامعه هدف وتغییر و تبدیل آداب و سنن و اصول اخلاقی حاکم بر جامعه انجام می گیرد.(۱)
برخی از مولفه های تهاجم فرهنگی(۲) ۱. پنهان‌کاری. ۲. عوام فریبی. ۳. غافل‌گیری و تحمیل. ۴. ترویج اینکه هر جدیدی بدون استثناء لذت دارد (ارزش‌ها، هم باید تغییر کند و ذوقی باشند). ۶. تفرقه افکنی و بدبین کردن مردم به حکومت. ۷. حذف نیروهای کارآمد و جوان. ۸. وابستگی اقتصادی. ۹. جدائی دین از سیاست. ۱۰. تغییر باورها و ارزش‌ها به اسم تنوع خواهی‌.

سه بخش اساسی فرهنگبه طور کلی سه بخش اساسی برای فرهنگ در نظر گرفته می‌شود: الف. شناخت‌ها و باورها. ب. ارزش‌ها و گرایش‌ها. ج. رفتارها و کردارها.(۳)
هدف اصلی دشمن در تهاجم فرهنگی حمله به عناصر اصلی فرهنگ است. آنها در مورد باورها ایجاد تردید می‌کنند و می‌گویند هیچ امر یقینی در جهان وجود ندارد. این عصر، عصر شک و روشنفکری است و ارزشها و گرایش‌ها را امری اعتباری و سلیقه‌ای معرفی می‌کنند. مثلاً می‌گویند زمانی هم‌جنس بازی و برهنگی زنان عیب بود ولی الآن این طور نیست و باید هم این طور باشد. چون هر چیزی مدتی تغییر نکند، لذتش از دست می‌رود. وقتی دشمن بینش و باورها و ارزشها را تغییر داد، اعمال و کردار (عنصر سوم) هم تغییر می‌کند، چون اعمال بر اساس بینش و ارزشها شکل می‌گیرد. در ادامه بحث ما به این شبهات پاسخ خواهیم گفت.
اهمیت مقابله با تهاجم فرهنگی: اهمیت مقابله با تهاجم فرهنگی در واقع به بزرگی خطر تهاجم فرهنگی باز می‌گردد. از آن‌جایی که هر عملی در زندگی بر اثر انگیزه صورت می‌گیرد، باید دید که هدف اصلی دشمن از تهاجم فرهنگی چیست؟ دشمن قصد اصلاح فرهنگ‌ما را ندارد. آنها از شیوة تهاجم فرهنگی به عنوان یک راهبرد برای رسیدن به اقتصاد، رفاه مالی و شهوات استفاده می‌کند. ‌حتی مسائلی مثل تسلط سیاسی، نظامی، برتری تکنولوژی و مانند آن، همه مقدمه‌ای برای تسلط اقتصادی و جلب منافع مادی است. نگرانی عمده کشورهای بزرگ، عقب ماندن از لحاظ اقتصادی از کشورهای دیگر است.(۴) بنابراین آنها با ابراز تهاجم فرهنگی هویت فردی، اجتماعی و دینی یک کشور را سست می‌کنند و در باورهای آنها شک و تردید ایجاد می‌کنند و آداب و رسومی به آنها تزریق می‌کنند و سعی دارند رفتار آن ملت را مطابق خواست خود تغییر دهند. چرا که وقتی که ارزش‌های یک ملت سست شد، دیگر آنها دنباله‌رو مدهای روز، تغییر دکورها و لباس و... می‌شوند، و این یعنی وابستگی یک ملت به ملتی دیگر. آنها به خوبی‌می‌دانند که آنچه که یک نوجوان ۱۳ ساله برای دفاع از دین، خود را زیر تانک می‌برد، ارزشها و باورهای خلل‌ناپذیر اوست و این سد و سنگر محکم یعنی دست رد بر سینه نامحرم زدن و به عبارت دیگر یعنی محروم شدن دشمن از منافع مادی و اقتصاد خود. و در مقابل، هویت اسلامی و ملی، ‌مذهبی، استقلال کشور ماست.
ابزارها و شیوه‌های تهاجم فرهنگی: وقتی که دشمن از مبارزة سیاسی، نظامی، اقتصادی (محاصره و مصادره کردن پول و اجناس خریداری شده) به انگیزه و هدف اصلی خود نرسید، راه مبارزه و تهاجم فرهنگی را در پیش گرفت. تهاجم فرهنگی تدریجاً یک ملت را از درون می‌پوساند. مفاهیم ارزشی مثل ایثار، تعاون و فداکاری را بی‌ارزش می‌نماید و تا عمق خانه‌ها نفوذ می‌کند. در تهاجم فرهنگی برخلاف هجوم نظامی، دشمن اعلام جنگ نمی‌کند و دزد باورها به بهانه دوستی وارد خانه ایمان و ارزش‌های ما می‌شود. مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند: برای یک ملت فاجعة فرهنگی از فاجعة اقتصادی بسیار سهمگین‌تر و خسارت‌بارتر است. یورش فرهنگی از یورش نظامی بسیار بی‌رحمانه‌تر و صعب العلاج‌تر است. در جائی دیگر می‌فرمایند: کاری که از لحاظ فرهنگی دشمن می‌کند نه تنها یک تهاجم فرهنگی بلکه باید گفت که شبیخون فرهنگی، یک غارت فرهنگی، یک قتل عام فرهنگی است.(۵)
گفتیم که هدف اصلی در این تهاجم، حمله به سنگر باورها و ارزش‌ها به قصد جلب منافع مادی و اقتصادی است. اینها با ابزارهایی صورت می‌گیرد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: ۱. ترویج فرهنگ لذت‌جویی و مصرف گرایی و فزون خواهی و مال‌اندوزی.
۲. جدائی دین از سیاست (منزوی کردن علماء، معرفی اسلام به عنوان چهرة خشن و..). ۳. ترویج فرهنگ و فکر «هر تغییری (حتی در برابر ارزش‌ها و باورها) لذت‌آور است». ۴. ابتذال و اشاعه فحشا (توزیع و پخش عکس‌های سکس و... اعتیاد، آرایش‌های غلیظ و...) ۵. ایمان زدایی و ترویج فرهنگ شک به نام پیشرفت علم و ترقی فرهنگ و.... ۶. امر به معروف و نهی از منکر را فضولی و دخالت در امور دیگران دانستن و جهاد در راه خدا را جلوه‌ای از خشونت معرفی کردن(۶) و...
شیوه‌های مقابله با تهاجم فرهنگیاز مطالب گذشته دانستیم که هد ف اصلی تهاجم، حمله به سنگر باورها، ارزش¬ها و در نتیجه رفتارهاست. پس بیشترین تلاش ما باید در حفظ سه رکن اساسی فرهنگ و تقویت آنها باشد و با دیدی باز ابزارها و وسایلی را که در این جهت به کار گرفته می‌شود را خنثی کنیم. در زیر به برخی از شیوه‌های مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن اشاره می‌کنیم:
۱. ترویج ارزش¬ها و باورها: ‌باید از راه بحث و گفتگو، منطق و استدلال و تبلیغ عملی از راه اصول و عقاید، روان شناختی، جامعه شناختی، به ترویج باورها پرداخت. دشمن از راه تحریک احساسات و عواطف با استفادة از قوة خیال، رمان، فیلم، داستان،‌عکس وارد می شود و تبلیغ خود را در قالب پیام‌های پنهان و با شیوه‌های دقیق روان‌شناختی و جامعه‌شناختی انجام می‌دهد.(۷) ما باید این شیوه‌ها را خنثی کنیم و در عوض جایگزینی مناسبی به جای آن بگذاریم.
۲. تبیین انگیزة اصلی دشمن از این تهاجم برای مردم و بیان عواقب شوم آن برای افراد به ویژه جوانان و خانواده‌ها.
۳. تبیین روح برتری‌طلبی غرب:(۸) دشمن با استفاده از مبانی نظری دانشمندان خود کار می‌کند، اصولی مثل اصل لذت‌طلبی و جلب منفعت بیشتر و اینکه اساساً آدمی برای غلبه بر ضعیفان آفریده شده و خوی سلطه‌جویی در طبیعت او نهاده شده است. ادوارد سعید پژوهشگر عرب در این زمینه می گوید: اروپائیان دربارة خاورزمین نوشته‌اند که انسان خاورزمین خردستیز، فاسد، کودک منش و متفاوت است و انسان غربی خردگرا، پاک‌دامن و طبیعی می‌باشد.
۴. هجوم فرهنگی بر ضد فرهنگ غرب:(۹) ما باید با استفاده از هنر، فیلم، نمایش‌نامه، رمان، روان شناسی و... ابتدا به ترویج فرهنگ خود (باورها و ارزشها) بپردازیم و بعد انحطاط جامعة غربی و اهداف شوم آنها را به مردم حتی به مردم غرب‌نشین نشان دهیم.
۵. بسیج همگانی در مقابله با تهاجم فرهنگی:(۱۰) در این امر باید دو مغز متفکر جامعه اسلامی ما حوزه‌ها و دانشگاه‌ها مقدم باشند و رهبری این نهضت فرهنگی را به عهده بگیرند، مردم باید مثل زمان جنگ، بسیج عمومی (با سلاح‌های فرهنگی) شوند. همه باید آموزش ببیند و خودشان را مجهز کنند، چرا که وقتی مرضی شایع می‌شود همه باید واکسن بزنند. ساده‌ترین و واجب‌ترین کار که از عهدة هر کسی ساقط نمی‌شود احیاء امر به معروف و نهی از منکر و احیاء جلسات مذهبی است.
۶. توجه به نسل جوان و برخورد دوستانه با آنها:(۱۱) پدر و مادر باید بدانند که تربیت، یک امر دقیق و ظریف است. آنها باید محیطی گرم و باصفا در خانواده ایجاد کنند. ‌از برخوردهای تند پرهیز نمایند. به شیوة غیرمستقیم با نسل جوان سخن بگویند (سؤال طرح نمایند تا خود آنها متوجه شوند). در یافتن دوست به جوانان کمک کنند و... البته مربیان و والدین و دانشمندان، خود باید نقش یک الگوی صالح را در جامعه ایفا کنند.
۷. مطالعه سقوط اندلس، سرزمین مقتدر اسلامی: به اعتراف تاریخ، مهمترین عوامل سقوط مسلمانان در اندلس چند چیز بود: ۱. اختلافات داخلی و بسط و توسعة آن توسط عمال مسیحی. ۲. خیانت وزراء و زمامداران به خاطر ضعف ایمان و اعتماد به نفس. ۳. اشاعه فساد و بی‌بند و باری، ‌می‌خواری، شهوترانی (ترویج فرهنگ برهنگی، بی‌حجابی و بدحجای، آرایش‌های تند و...) در میان جوانان مسلمان به وسیله ایادی کلیسا.(۱۲)
۸. بازیابی هویت دینی: هویت جوئی و بازشناسی آن نقش مهمی در مقابله با تهاجم فرهنگی دارد. یافتن پاسخ‌های منطقی و مستدل برای پرسش‌های اساسی (هدف زندگی، جایگاه من در حیات، آیا جوان در نظام هستی از کرامتی برخوردار است؟ و...) باعث توجه جوان به جایگاه رفیع خود نزد پروردگار می‌شود و او را از رنج و آسیب پوچی و درون تهی بودن می‌رهاند.(۱۳)
۹. درک هویت فرهنگی خود:(۱۴) شناخت یک فرهنگ در حقیقت معرفت به ویژگی‌ها، مشاهیر، ارزش‌ها و برتری‌های آن فرهنگ نسبت به سایر فرهنگ‌هاست. نسل جوان باید به امتیازات فرهنگ اسلامی و ملی خویش آشنا باشند، تا در مقابل ظواهر فریبنده و توخالی فرهنگ بیگانه از اعتماد به نفس بالائی برخوردار باشند.
۱۰. دورة جوانی‌آسیب‌پذیرترین دوره‌ها: دشمن برای رسیدن به اهداف خود از راه جوانان وارد می‌شود. آنها با مطالعات دقیق روان شناسانه خود می‌دانندکه جوان در این مرحله با بحران روبروست، از طرفی محدودیت تجربه فردی و اجتماعی دارد (عدم توانائی حل معادلات و شبهه‌های پیچیده، ساده‌اندیش و خوش‌بین) و از طرف دیگر در این دوره احساسات بر فرد غلبه دارد (در محاسبات نسل جوان جاذبه‌ها و کشش‌ها جایگاه خاصی دارد). بنابراین از شعارهای فریبنده به گمراهی آنها می‌پردازد. مثلاً می‌گویند هر چیز جدیدی لذت دارد، جوان از این شعار خوشش می‌آید، چون روحیة فطری او تنوع‌طلبی و پیروی از الگو است. بعد از اینکه دشمن مدتی روی تغییر لباس‌ها و مدها کار کرد، سخن خود را موذیانه به ارزشها سرایت می‌دهد، یعنی می‌گوید یک عده‌ای به ذوقشان این ارزش خوب بود، ‌امّا شما بگویید ما این را دوست نداریم، ذوق ما این را می‌پسندد (آزادی بیان هم حق شماست). در ظاهر این حرف شیرین است امّا ما باید با دلیل منطقی به جوانان بگوئیم که ارزش‌های دینی پایه عقلی دارد و همانند بسیاری از علوم دیگری است که مبتنی بر برهان و استدلال هستند، مثلاً ریاضیات آیا ذوقی است یا غیرذوقی؟ نمی‌توان گفت قدیمی‌ها گفتند: ۹=۳*۳ امّا الان ذوق نسل جوان آن را نمی‌پسندد. اینکه بسیاری از اروپائیان مسائل دین را ذوقی تلقی می‌کنند، به خاطر این است که به حقیقت این باورها و حقایق دینی نرسیده‌اند یا اینکه به آن توجه ندارندو یا با نفسانیات حیوانی و مطامع مادی آنها (لذت‌ها و...) سازگاری ندارد. آنها در واقع باورها و ارزشها را مخالف سود و روح برتری‌طلبی خود می‌دانند. از سوئی دیگر برای سیطره بر یک ملت، بی‌هویت کردن و تحقیر کردن و اغفال را برای رسیدن به انگیزه‌های اقتصادی خود و مطرح بودن در سطح جهان لازم می‌دانند.(۱۵)
۱۱. جایگزینی: مسئولین ما باید به اصل مهم «جایگزینی» (یک اصل مهم روان شناختی) اهمیت دهند، یعنی اگر یک چیزی را از جوان منع کردیم، حتما باید یک چیزی بهتر و جذاب‌تر از آن را جایگزین نمائیم و به اوقات فراغت و ورزش جوانان اهمیت زیادی بدهیم.
۱۲. در محاسبات خود به لذت پایدار (دنیوی و اخروی) و کمال‌آور (ازدواج و تقرب به خدا) بهاء بیشتری نسبت به لذات آنی و زیان‌آور بدهیم.
۱۳. توجه به اصل «الگو پذیری» و اصل «تنوع خواهی»: مسئولان (والدین، مربیان، حکومت) باید در برنامه‌های خود به دو اصل اساسی توجه کنند. اصل «الگوپذیری» و اصل «تنوع خواهی» جوانان. در ارزشهای دینی ما دو گرایش فطری برای انسان ذکر شده است، ‌غرائز حیوانی (برای حفظ زندگی حیوانی و جسمی مانند غریزة جنسی، مادری، خوردن و...) و میل‌های متعالی (ارزش‌ها یعنی چیزی که به تعدیل و کنترل تمایل‌های حیوانی و غرائز می پردازد. انبیای الهی برای تعادل بخشی به این دو گرایش آمده‌اند (انسان را موجودی با ارزش فراتر از لذت‌های چند روزة دنیا معرفی می‌کنند) و دشمنان (شیطان، هوس، دشمنان داخلی و خارجی که مقابل ارزشهای دینی می‌ایستند) برای منافع خود با انبیاء و اولیاء خدا مقابله می‌کنند. ‌آنها تعادل و کنترل غرائز حیوانی را مغایر با خواسته‌ها و منابع خود می‌دانند. با توجه به این مطالب مذکور متوجه می‌شویم که هر الگویی، هر لذت، و هر امر جدیدی شایستگی دل بستن را ندارد. پس باید ما به این دو امر فطری (تنوع خواهی و الگوپذیری) جهت دهیم، یعنی سراغ چیزی برویم که با ارزش‌ها سازگار باشد لذت‌آور و کمال‌آور و جاودانی باشد.
نکتة پایانی: با توجه به مطالب گذشته دانستیم که عنصرهای اساسی فرهنگ ما در سه چیز خلاصه می‌شود: بینش‌ها و باورها (عقیده به توحید، معاد و نبوت و...) ارزش‌ها وگرایش‌ها (مجموعه بایدها و نبایدها و واجبات و محرمات) و رفتارها (چیزی که بر اساس دو عنصر بینش و ارزش شکل می‌گیرد) و بیان داشتیم که دشمن برای رسیدن به منافع اقتصادی و مادی خود ناچار است که از روی اغفال و مکر در قالب خیرخواهی به جنگ این سه عنصر برود، چرا که از شیوة نظامی، سیاسی و محاصرة اقتصادی نتیجة مطلوب خود را به دست نیاورده است و برای سست کردن یک ملت از راه بی‌ارزش نمودن باورها، ارزش¬ها و... از شیوه‌های مختلفی کمک می‌گیرد. در مقابل ما باید با توجه به شیوه‌های تهاجم آنها به مقابله آنها بپردازیم و توجه داشته باشیم که هر چه یک امر ارزش بیشتری داشته باشد (باور و ارزش‌ها) خطرات بیشتری آن را تهدید می‌کند. پس باید به شیوه‌های منطقی استدلال ـ الگوهای عملی ـ احیاء ارزش‌های دینی، خودباوری فرهنگی و ملی و دینی، با تهاجم فرهنگی مقابله کنیم (توجه به پایه‌ها و ارکان تهاجم فرهنگی و ابزارها و اهداف دشمنان از این تهاجم).
پاورقی:
۱. یوسف‌وند، علی، تهاجم فرهنگ و راه مبارزه با آنها، قم، انتشارات دارالنشر اسلام، ۱۳۷۷، ص ۱۰، باکمی تغییر.
۲. همان، ص ۲۲، و اقتباس مباحث دیگر کتاب.
۳. ابراهیمی، عبدالجواد، تهاجم فرهنگی، گردآورنده از سخنرانی‌های استاد محمد تقی مصباح یزدی، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ص۱۰۳ و ۱۰۴.
۴. همان،ص ۷۷ و ۷۸، اقتباس.
۵. تهاجم فرهنگی و راه مبارزه با آنها، ص ۲۲.
۶. همان، ص ۲۲، با کمی تغییر و اضافه.
۷. تهاجم فرهنگی، ص ۱۴۴، با کمی تغییر.
۸. همان، ص ۳۷ و ۳۹.
۹. همان، ص ۱۵۰.
۱۰. همان، ص ۱۲۵.
۱۱. همان، ص ۱۳۰.
۱۲. شرفی، محمد رضا، جوان و نیروی چهارم زندگی، تهران، سروش، ۱۳۷۹، ص ۶۵.
۱۳. همان، ص ۶۵.
۱۴. همان، ص ۶۵.
۱۵. حداد عادل و...، پنج گفتار در تهاجم فرهنگی، قم، نشر برگزیدگان، ۱۳۷۴، ص ۱۱، با اقتباس و اضافه.