پرسش: شیوه‌های مقابله با تهاجم فرهنگی را بیان کنید؟

پاسخ: قبل از پرداختن به سؤال ابتدا به تعریف، ارکان و عناصر اصلی و فرعی تهاجم فرهنگی می‌پردازیم و در ادامه از اهمیت مبارزه و شیوه‌های تهاجم فرهنگی سخن به میان می‌آوریم و در پایان راه‌ها و شیوه‌های مقابله با تهاجم فرهنگی را بیان می‌کنیم.
تعریف تهاجم فرهنگی (Culture - invasion): تهاجم فرهنگی راهبردی است مرموزانه، همراه با برنامه‌ریزی دقیق و با استفاده از شیوه‌ها و ابزارهای متعدد برای سست کردن باورها، دگرگونی ارزشهاو الگوهای رفتاری جامعه هدف وتغییر و تبدیل آداب و سنن و اصول اخلاقی حاکم بر جامعه انجام می گیرد.(۱)
برخی از مولفه های تهاجم فرهنگی(۲) ۱. پنهان‌کاری. ۲. عوام فریبی. ۳. غافل‌گیری و تحمیل. ۴. ترویج اینکه هر جدیدی بدون استثناء لذت دارد (ارزش‌ها، هم باید تغییر کند و ذوقی باشند). ۶. تفرقه افکنی و بدبین کردن مردم به حکومت. ۷. حذف نیروهای کارآمد و جوان. ۸. وابستگی اقتصادی. ۹. جدائی دین از سیاست. ۱۰. تغییر باورها و ارزش‌ها به اسم تنوع خواهی‌.

سه بخش اساسی فرهنگبه طور کلی سه بخش اساسی برای فرهنگ در نظر گرفته می‌شود: الف. شناخت‌ها و باورها. ب. ارزش‌ها و گرایش‌ها. ج. رفتارها و کردارها.(۳)
هدف اصلی دشمن در تهاجم فرهنگی حمله به عناصر اصلی فرهنگ است. آنها در مورد باورها ایجاد تردید می‌کنند و می‌گویند هیچ امر یقینی در جهان وجود ندارد. این عصر، عصر شک و روشنفکری است و ارزشها و گرایش‌ها را امری اعتباری و سلیقه‌ای معرفی می‌کنند. مثلاً می‌گویند زمانی هم‌جنس بازی و برهنگی زنان عیب بود ولی الآن این طور نیست و باید هم این طور باشد. چون هر چیزی مدتی تغییر نکند، لذتش از دست می‌رود. وقتی دشمن بینش و باورها و ارزشها را تغییر داد، اعمال و کردار (عنصر سوم) هم تغییر می‌کند، چون اعمال بر اساس بینش و ارزشها شکل می‌گیرد. در ادامه بحث ما به این شبهات پاسخ خواهیم گفت.
اهمیت مقابله با تهاجم فرهنگی: اهمیت مقابله با تهاجم فرهنگی در واقع به بزرگی خطر تهاجم فرهنگی باز می‌گردد. از آن‌جایی که هر عملی در زندگی بر اثر انگیزه صورت می‌گیرد، باید دید که هدف اصلی دشمن از تهاجم فرهنگی چیست؟ دشمن قصد اصلاح فرهنگ‌ما را ندارد. آنها از شیوة تهاجم فرهنگی به عنوان یک راهبرد برای رسیدن به اقتصاد، رفاه مالی و شهوات استفاده می‌کند. ‌حتی مسائلی مثل تسلط سیاسی، نظامی، برتری تکنولوژی و مانند آن، همه مقدمه‌ای برای تسلط اقتصادی و جلب منافع مادی است. نگرانی عمده کشورهای بزرگ، عقب ماندن از لحاظ اقتصادی از کشورهای دیگر است.(۴) بنابراین آنها با ابراز تهاجم فرهنگی هویت فردی، اجتماعی و دینی یک کشور را سست می‌کنند و در باورهای آنها شک و تردید ایجاد می‌کنند و آداب و رسومی به آنها تزریق می‌کنند و سعی دارند رفتار آن ملت را مطابق خواست خود تغییر دهند. چرا که وقتی که ارزش‌های یک ملت سست شد، دیگر آنها دنباله‌رو مدهای روز، تغییر دکورها و لباس و... می‌شوند، و این یعنی وابستگی یک ملت به ملتی دیگر. آنها به خوبی‌می‌دانند که آنچه که یک نوجوان ۱۳ ساله برای دفاع از دین، خود را زیر تانک می‌برد، ارزشها و باورهای خلل‌ناپذیر اوست و این سد و سنگر محکم یعنی دست رد بر سینه نامحرم زدن و به عبارت دیگر یعنی محروم شدن دشمن از منافع مادی و اقتصاد خود. و در مقابل، هویت اسلامی و ملی، ‌مذهبی، استقلال کشور ماست.
ابزارها و شیوه‌های تهاجم فرهنگی: وقتی که دشمن از مبارزة سیاسی، نظامی، اقتصادی (محاصره و مصادره کردن پول و اجناس خریداری شده) به انگیزه و هدف اصلی خود نرسید، راه مبارزه و تهاجم فرهنگی را در پیش گرفت. تهاجم فرهنگی تدریجاً یک ملت را از درون می‌پوساند. مفاهیم ارزشی مثل ایثار، تعاون و فداکاری را بی‌ارزش می‌نماید و تا عمق خانه‌ها نفوذ می‌کند. در تهاجم فرهنگی برخلاف هجوم نظامی، دشمن اعلام جنگ نمی‌کند و دزد باورها به بهانه دوستی وارد خانه ایمان و ارزش‌های ما می‌شود. مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند: برای یک ملت فاجعة فرهنگی از فاجعة اقتصادی بسیار سهمگین‌تر و خسارت‌بارتر است. یورش فرهنگی از یورش نظامی بسیار بی‌رحمانه‌تر و صعب العلاج‌تر است. در جائی دیگر می‌فرمایند: کاری که از لحاظ فرهنگی دشمن می‌کند نه تنها یک تهاجم فرهنگی بلکه باید گفت که شبیخون فرهنگی، یک غارت فرهنگی، یک قتل عام فرهنگی است.(۵)
گفتیم که هدف اصلی در این تهاجم، حمله به سنگر باورها و ارزش‌ها به قصد جلب منافع مادی و اقتصادی است. اینها با ابزارهایی صورت می‌گیرد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: ۱. ترویج فرهنگ لذت‌جویی و مصرف گرایی و فزون خواهی و مال‌اندوزی.
۲. جدائی دین از سیاست (منزوی کردن علماء، معرفی اسلام به عنوان چهرة خشن و..). ۳. ترویج فرهنگ و فکر «هر تغییری (حتی در برابر ارزش‌ها و باورها) لذت‌آور است». ۴. ابتذال و اشاعه فحشا (توزیع و پخش عکس‌های سکس و... اعتیاد، آرایش‌های غلیظ و...) ۵. ایمان زدایی و ترویج فرهنگ شک به نام پیشرفت علم و ترقی فرهنگ و.... ۶. امر به معروف و نهی از منکر را فضولی و دخالت در امور دیگران دانستن و جهاد در راه خدا را جلوه‌ای از خشونت معرفی کردن(۶) و...
شیوه‌های مقابله با تهاجم فرهنگیاز مطالب گذشته دانستیم که هد ف اصلی تهاجم، حمله به سنگر باورها، ارزش¬ها و در نتیجه رفتارهاست. پس بیشترین تلاش ما باید در حفظ سه رکن اساسی فرهنگ و تقویت آنها باشد و با دیدی باز ابزارها و وسایلی را که در این جهت به کار گرفته می‌شود را خنثی کنیم. در زیر به برخی از شیوه‌های مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن اشاره می‌کنیم:
۱. ترویج ارزش¬ها و باورها: ‌باید از راه بحث و گفتگو، منطق و استدلال و تبلیغ عملی از راه اصول و عقاید، روان شناختی، جامعه شناختی، به ترویج باورها پرداخت. دشمن از راه تحریک احساسات و عواطف با استفادة از قوة خیال، رمان، فیلم، داستان،‌عکس وارد می شود و تبلیغ خود را در قالب پیام‌های پنهان و با شیوه‌های دقیق روان‌شناختی و جامعه‌شناختی انجام می‌دهد.(۷) ما باید این شیوه‌ها را خنثی کنیم و در عوض جایگزینی مناسبی به جای آن بگذاریم.
۲. تبیین انگیزة اصلی دشمن از این تهاجم برای مردم و بیان عواقب شوم آن برای افراد به ویژه جوانان و خانواده‌ها.
۳. تبیین روح برتری‌طلبی غرب:(۸) دشمن با استفاده از مبانی نظری دانشمندان خود کار می‌کند، اصولی مثل اصل لذت‌طلبی و جلب منفعت بیشتر و اینکه اساساً آدمی برای غلبه بر ضعیفان آفریده شده و خوی سلطه‌جویی در طبیعت او نهاده شده است. ادوارد سعید پژوهشگر عرب در این زمینه می گوید: اروپائیان دربارة خاورزمین نوشته‌اند که انسان خاورزمین خردستیز، فاسد، کودک منش و متفاوت است و انسان غربی خردگرا، پاک‌دامن و طبیعی می‌باشد.
۴. هجوم فرهنگی بر ضد فرهنگ غرب:(۹) ما باید با استفاده از هنر، فیلم، نمایش‌نامه، رمان، روان شناسی و... ابتدا به ترویج فرهنگ خود (باورها و ارزشها) بپردازیم و بعد انحطاط جامعة غربی و اهداف شوم آنها را به مردم حتی به مردم غرب‌نشین نشان دهیم.
۵. بسیج همگانی در مقابله با تهاجم فرهنگی:(۱۰) در این امر باید دو مغز متفکر جامعه اسلامی ما حوزه‌ها و دانشگاه‌ها مقدم باشند و رهبری این نهضت فرهنگی را به عهده بگیرند، مردم باید مثل زمان جنگ، بسیج عمومی (با سلاح‌های فرهنگی) شوند. همه باید آموزش ببیند و خودشان را مجهز کنند، چرا که وقتی مرضی شایع می‌شود همه باید واکسن بزنند. ساده‌ترین و واجب‌ترین کار که از عهدة هر کسی ساقط نمی‌شود احیاء امر به معروف و نهی از منکر و احیاء جلسات مذهبی است.
۶. توجه به نسل جوان و برخورد دوستانه با آنها:(۱۱) پدر و مادر باید بدانند که تربیت، یک امر دقیق و ظریف است. آنها باید محیطی گرم و باصفا در خانواده ایجاد کنند. ‌از برخوردهای تند پرهیز نمایند. به شیوة غیرمستقیم با نسل جوان سخن بگویند (سؤال طرح نمایند تا خود آنها متوجه شوند). در یافتن دوست به جوانان کمک کنند و... البته مربیان و والدین و دانشمندان، خود باید نقش یک الگوی صالح را در جامعه ایفا کنند.
۷. مطالعه سقوط اندلس، سرزمین مقتدر اسلامی: به اعتراف تاریخ، مهمترین عوامل سقوط مسلمانان در اندلس چند چیز بود: ۱. اختلافات داخلی و بسط و توسعة آن توسط عمال مسیحی. ۲. خیانت وزراء و زمامداران به خاطر ضعف ایمان و اعتماد به نفس. ۳. اشاعه فساد و بی‌بند و باری، ‌می‌خواری، شهوترانی (ترویج فرهنگ برهنگی، بی‌حجابی و بدحجای، آرایش‌های تند و...) در میان جوانان مسلمان به وسیله ایادی کلیسا.(۱۲)
۸. بازیابی هویت دینی: هویت جوئی و بازشناسی آن نقش مهمی در مقابله با تهاجم فرهنگی دارد. یافتن پاسخ‌های منطقی و مستدل برای پرسش‌های اساسی (هدف زندگی، جایگاه من در حیات، آیا جوان در نظام هستی از کرامتی برخوردار است؟ و...) باعث توجه جوان به جایگاه رفیع خود نزد پروردگار می‌شود و او را از رنج و آسیب پوچی و درون تهی بودن می‌رهاند.(۱۳)
۹. درک هویت فرهنگی خود:(۱۴) شناخت یک فرهنگ در حقیقت معرفت به ویژگی‌ها، مشاهیر، ارزش‌ها و برتری‌های آن فرهنگ نسبت به سایر فرهنگ‌هاست. نسل جوان باید به امتیازات فرهنگ اسلامی و ملی خویش آشنا باشند، تا در مقابل ظواهر فریبنده و توخالی فرهنگ بیگانه از اعتماد به نفس بالائی برخوردار باشند.
۱۰. دورة جوانی‌آسیب‌پذیرترین دوره‌ها: دشمن برای رسیدن به اهداف خود از راه جوانان وارد می‌شود. آنها با مطالعات دقیق روان شناسانه خود می‌دانندکه جوان در این مرحله با بحران روبروست، از طرفی محدودیت تجربه فردی و اجتماعی دارد (عدم توانائی حل معادلات و شبهه‌های پیچیده، ساده‌اندیش و خوش‌بین) و از طرف دیگر در این دوره احساسات بر فرد غلبه دارد (در محاسبات نسل جوان جاذبه‌ها و کشش‌ها جایگاه خاصی دارد). بنابراین از شعارهای فریبنده به گمراهی آنها می‌پردازد. مثلاً می‌گویند هر چیز جدیدی لذت دارد، جوان از این شعار خوشش می‌آید، چون روحیة فطری او تنوع‌طلبی و پیروی از الگو است. بعد از اینکه دشمن مدتی روی تغییر لباس‌ها و مدها کار کرد، سخن خود را موذیانه به ارزشها سرایت می‌دهد، یعنی می‌گوید یک عده‌ای به ذوقشان این ارزش خوب بود، ‌امّا شما بگویید ما این را دوست نداریم، ذوق ما این را می‌پسندد (آزادی بیان هم حق شماست). در ظاهر این حرف شیرین است امّا ما باید با دلیل منطقی به جوانان بگوئیم که ارزش‌های دینی پایه عقلی دارد و همانند بسیاری از علوم دیگری است که مبتنی بر برهان و استدلال هستند، مثلاً ریاضیات آیا ذوقی است یا غیرذوقی؟ نمی‌توان گفت قدیمی‌ها گفتند: ۹=۳*۳ امّا الان ذوق نسل جوان آن را نمی‌پسندد. اینکه بسیاری از اروپائیان مسائل دین را ذوقی تلقی می‌کنند، به خاطر این است که به حقیقت این باورها و حقایق دینی نرسیده‌اند یا اینکه به آن توجه ندارندو یا با نفسانیات حیوانی و مطامع مادی آنها (لذت‌ها و...) سازگاری ندارد. آنها در واقع باورها و ارزشها را مخالف سود و روح برتری‌طلبی خود می‌دانند. از سوئی دیگر برای سیطره بر یک ملت، بی‌هویت کردن و تحقیر کردن و اغفال را برای رسیدن به انگیزه‌های اقتصادی خود و مطرح بودن در سطح جهان لازم می‌دانند.(۱۵)
۱۱. جایگزینی: مسئولین ما باید به اصل مهم «جایگزینی» (یک اصل مهم روان شناختی) اهمیت دهند، یعنی اگر یک چیزی را از جوان منع کردیم، حتما باید یک چیزی بهتر و جذاب‌تر از آن را جایگزین نمائیم و به اوقات فراغت و ورزش جوانان اهمیت زیادی بدهیم.
۱۲. در محاسبات خود به لذت پایدار (دنیوی و اخروی) و کمال‌آور (ازدواج و تقرب به خدا) بهاء بیشتری نسبت به لذات آنی و زیان‌آور بدهیم.
۱۳. توجه به اصل «الگو پذیری» و اصل «تنوع خواهی»: مسئولان (والدین، مربیان، حکومت) باید در برنامه‌های خود به دو اصل اساسی توجه کنند. اصل «الگوپذیری» و اصل «تنوع خواهی» جوانان. در ارزشهای دینی ما دو گرایش فطری برای انسان ذکر شده است، ‌غرائز حیوانی (برای حفظ زندگی حیوانی و جسمی مانند غریزة جنسی، مادری، خوردن و...) و میل‌های متعالی (ارزش‌ها یعنی چیزی که به تعدیل و کنترل تمایل‌های حیوانی و غرائز می پردازد. انبیای الهی برای تعادل بخشی به این دو گرایش آمده‌اند (انسان را موجودی با ارزش فراتر از لذت‌های چند روزة دنیا معرفی می‌کنند) و دشمنان (شیطان، هوس، دشمنان داخلی و خارجی که مقابل ارزشهای دینی می‌ایستند) برای منافع خود با انبیاء و اولیاء خدا مقابله می‌کنند. ‌آنها تعادل و کنترل غرائز حیوانی را مغایر با خواسته‌ها و منابع خود می‌دانند. با توجه به این مطالب مذکور متوجه می‌شویم که هر الگویی، هر لذت، و هر امر جدیدی شایستگی دل بستن را ندارد. پس باید ما به این دو امر فطری (تنوع خواهی و الگوپذیری) جهت دهیم، یعنی سراغ چیزی برویم که با ارزش‌ها سازگار باشد لذت‌آور و کمال‌آور و جاودانی باشد.
نکتة پایانی: با توجه به مطالب گذشته دانستیم که عنصرهای اساسی فرهنگ ما در سه چیز خلاصه می‌شود: بینش‌ها و باورها (عقیده به توحید، معاد و نبوت و...) ارزش‌ها وگرایش‌ها (مجموعه بایدها و نبایدها و واجبات و محرمات) و رفتارها (چیزی که بر اساس دو عنصر بینش و ارزش شکل می‌گیرد) و بیان داشتیم که دشمن برای رسیدن به منافع اقتصادی و مادی خود ناچار است که از روی اغفال و مکر در قالب خیرخواهی به جنگ این سه عنصر برود، چرا که از شیوة نظامی، سیاسی و محاصرة اقتصادی نتیجة مطلوب خود را به دست نیاورده است و برای سست کردن یک ملت از راه بی‌ارزش نمودن باورها، ارزش¬ها و... از شیوه‌های مختلفی کمک می‌گیرد. در مقابل ما باید با توجه به شیوه‌های تهاجم آنها به مقابله آنها بپردازیم و توجه داشته باشیم که هر چه یک امر ارزش بیشتری داشته باشد (باور و ارزش‌ها) خطرات بیشتری آن را تهدید می‌کند. پس باید به شیوه‌های منطقی استدلال ـ الگوهای عملی ـ احیاء ارزش‌های دینی، خودباوری فرهنگی و ملی و دینی، با تهاجم فرهنگی مقابله کنیم (توجه به پایه‌ها و ارکان تهاجم فرهنگی و ابزارها و اهداف دشمنان از این تهاجم).
پاورقی:
۱. یوسف‌وند، علی، تهاجم فرهنگ و راه مبارزه با آنها، قم، انتشارات دارالنشر اسلام، ۱۳۷۷، ص ۱۰، باکمی تغییر.
۲. همان، ص ۲۲، و اقتباس مباحث دیگر کتاب.
۳. ابراهیمی، عبدالجواد، تهاجم فرهنگی، گردآورنده از سخنرانی‌های استاد محمد تقی مصباح یزدی، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ص۱۰۳ و ۱۰۴.
۴. همان،ص ۷۷ و ۷۸، اقتباس.
۵. تهاجم فرهنگی و راه مبارزه با آنها، ص ۲۲.
۶. همان، ص ۲۲، با کمی تغییر و اضافه.
۷. تهاجم فرهنگی، ص ۱۴۴، با کمی تغییر.
۸. همان، ص ۳۷ و ۳۹.
۹. همان، ص ۱۵۰.
۱۰. همان، ص ۱۲۵.
۱۱. همان، ص ۱۳۰.
۱۲. شرفی، محمد رضا، جوان و نیروی چهارم زندگی، تهران، سروش، ۱۳۷۹، ص ۶۵.
۱۳. همان، ص ۶۵.
۱۴. همان، ص ۶۵.
۱۵. حداد عادل و...، پنج گفتار در تهاجم فرهنگی، قم، نشر برگزیدگان، ۱۳۷۴، ص ۱۱، با اقتباس و اضافه.

برای مقابله با تهاجم فرهنگی که توسط بیگانگان سازمان دهی می گردد، موارد ذیل را باید بطور جدی در نظر گرفت و بدان عمل نمود:

1 – اعتقادات توحیدی وجهان بینی از مبداء تا معاد واخلاق اسلامی را در جامعه تبلیغ کنیم تا جامعه اسلامی  از لحاظ اعتقاد وعمل دینی قوی گردیده وفرهنگ اعتقادی وعملی اسلامی بارور و دربرابر تهاجم فرهنگ بیگانگان تا حدی زیادی نفوذ ناپذیرشود.

2 – باید عوامل مستقیم فساد ویاوران فرهنگ بیگانه در صورتی که استعداد پذیرش حقایق را نداشته باشند ونتوانند از ثمرات راه اول بهره  گیرند وخود را اصلاح کنند، شدیدا برخورد شود.

3 – بی تردید مبارزه با این پدیده باید براساس برنامه ریزی های حساب شده انجام گیرد. در این برنامه ریزی باید موارد ذکر شده مورد توجه دقیق واقع شود.

4 – مدارس دینی و دانشگاه مرکز پرورش انسان های آگاه وتحصیل کرده اند وعالم ومحصل می توانند در بالا بردن قدرت دفاعی فرهنگی،  جامعه برای مقابله با تهاجم فرهنگی بیگانگان نقش مؤثری را ایفا کنند.

بنا براین، باید برای تحقق این کار آیی الهی ومقدس به طور جدی سرمایه گذاری شود. عالم دینی به زمان وزبان تبلیغ کند؛ به تربیت الگویی واسوه ای عنایت داشته باشد واز وجود خود وزندگی خود الگویی مقدس برای معرفی فرهنگ اسلام بسازد تا در کنار تبیین حقایق، تأثیرعملی نیز داشته باشد.

دانشگاه هم باید، با استفاده از قدرت وجهه عملی ودانشگاهی، در پرتو نیروی ایمان وباورهای ماورایی سنگر تدریس دانش ومعرف فرهنگ غنی اسلام و قرآن باشد وروحیه مقابله با فرهنگ بیگانگان را در تحصیل کرده گان افزایش دهد.

 5 – مسئولیت فراگیرانسان مسلمان وپیروقرآن برای جامعه بیان شود وزیان عواقب شوم بی تفاوتی تشریح گردد تا حسن مسئولیت دینی وانسانی زنده شود.

6 – امر به معروف ونهی از منکر زنده شود وخطر ترک این دو وظیفه مقدس گوش زد گردد تا همه ای مردم ویا دست کم اکثریت، بنا به وظیفه اسلامی، ناظر اعمال یکدیگر بوده، نظارت ملی در سطحی وسیع عملی شود؛ زیرا تذکرهای پیوسته وهمگانی مؤثرترین عامل طرد فرهنگ مهاجم بیگانه است.

7 – لازم است مساجد وتکایا فعال شوند؛ به گونه ای که قدرت جذب نسل جوان را پیدا کنند. وبرای رسیدن به این هدف متعالی ومؤثر ضروری است.

8 – برکلیه برنامه های رادیو وتلویزیون نظارت دقیق ودائم شود واز پخش برنامه های که بدآموزی فرهنگ دارند وغیر مستقیم مروج فرهنگ بیگانه بشمار می آیند جلوگیری شود. همچنین باید فیلم  های سینمایی ونمایش نامه ها، که در سینماها وتالارها عرضه می شود، بوسیله کارشناسان امور تربیتی وعلوم انسانی تحت نظارت دقیق قرار گیرد تا نقطه های ضعف آنان شناسایی واصلاح گردد.

9 – با مجلات وروزنامه هایی که هنوز نتوانسته اند در جهت فرهنگ بیگانه به بدنه جامعه اسلامی اند ودر حقیقت بازوان توانای این تهاجم به شمار می روند، قاطعانه وبدون مسامحه برخورد شود.

10 – مبارزه ومقابله فرهنگی دائم ووسیع ومنطقی با فرهنگ تجمل گرایی واشرافیت که به سرعت در حال توسعه وپیش روی است؛ زیرا که فرهنگ تجمل گرایی عامل وزمینه ساز ورود وپذیرش فرهنگ مهاجم بیگانه است. به جاست این برنامه از ابتداء در ارگانها و دوایر دولتی وزندگی هدایت گران جامعه شروع گردد تا مردم به سوی ساده زیستن ترغیب گردند واسوه های حسنه چراغ راه شوند.

11 – با لا بردن سطح اقتصادی ومعیشتی خانواده های کم در آمد وفقیر وتأمین نیازمندی های اولیه آنها از قبیل مسکن، خوراک وپوشاک، در محدود کردن پذیرش فرهنگ بیگانه که فساد وتباهی به همراه دارد، مؤثراست.

12 – هماهنگی کلیه نهادها وارگانها وانجمن های اسلامی ومساجد وبنیادهای فرهنگی در تنظیم برنامه های منسجم وکارشناسی شده واجتناب نا پذیرازتک روی وبه کار گیری سلیقه های شخصی ضرورت کامل دارد.

13 – هماهنگی ووحدت کلیه جوامع اسلامی مخصوصا همدلی میان شیعه وسنی در مقابله با تهاجم فرهنگی بیگانه لازم است.

14 – ایجاد جبهه قوی ومشترک میان فرهنگیان کشور، جهت همیشگی وهماهنگی آنها در برابر تهاجمات فرهنگی بیگانگان نیاز مبرم است.

امیدواریم که با سرمشق وسرلوحه قرار دادن موارد فوق بتوانیم آگاهانه در برابر تهاجمات فرهنگی بیگانگان مقابله و ایستادگی نموده واز فرهنگ ناب دینی حراست وپاسداری نماییم.

نویسنده:

سیدجعفرعادلی«حسینی»

منبع:

پامیر نشریه  شهر کابل – شماره 254 سه شنبه 20 قوس1386

تها جم فرهنگی چیست و چگونه باید با آن مقابله کنیم؟

از فرهنگ تعارف گوناگونی شده است تا جایی که عنوان می شود برای فرهنگ 250 تعریف وجود دارد اما آنچه درباره فرهنگ مسلم است این است که اصول و بنیان های هویت و شخصیت هر فرد، جامعه و ملتی را فرهنگ آن جامه و فرد می سازد و همین شاخصه ی موجود در فرهنگ است که باعث شده است از آن بعنوان ابزاری برای پیشبرد افراد و گروه ها استفاده شود.

در این میان کشور های استعمارگر که همواره بدنبال تسلط و تسخیر جهان هستند نیز این امر را در یافته اند، تا زمانی که مردم یک سرزمین با ارزش ها و باورهای آنها همسو نباشند حتی اگر تمام خاک یک سرزمین را به تصرف خود درآورده باشند باز هم نمی توانند تسلط خود را برای همیشه بر آن سرزمین تثبیت کنند. نقطه مقابل این قضیه را نیز مقام معظم رهبری( مد ظله عالی) بیان می کنند:" استقلال یک ملت جز با استقلال فرهنگی تامین نمی گردد اگر یک ملت از لحاظ سیاسی  تحت تاثیر قدرت های بزرگ نباشد و از لحاظ اقتصادی هم به خود کفایی کامل برسد اما فرهنگ و اخلاق و عقاید و باورهای دشمنان و بیگانگان در میان این ملت رواج داشته باشد و رشد کند این ملت نمی تواند ادعای استقلال کند"

از طرف دیگر در تهاجم نظامی نه تنها  مهاجم متحمل هزینه های گزاف و سنگینی می شود بلکه در تهاجم نظامی تنها بخشی از مرزها و سرزمین های مجاور در تیررس مستقیم دشمن قرار می گیرد اما در تهاجم فرهنگی نه تنها ثمرات و نتایج تهاجم بیشتر است  و هزینه های آن نیز کم تر است بلکه سلاح های  آن نیز تا عمق خانه ها پیش می رود و ذهن و قلب انسان را نشانه می گیرد.

نکته بسیار جالب تر در تهاجم فرهنگی این است که چون دشمن از راه غفلت و عدم آگاهی مهاجم وارد می شود به مرور زمان فردی که مورد حمله قرار گرفته است به جای این که به دفاع از خود در مقابل این تهاجم بپردازد به مرور زمان به سربازی برای مهاجم تبدیل می شود.

حالا کمی به خودمان نگاه کنیم و اعمال و رفتار هایمان را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم متوجه می شویم ما نیز نا خواسته و از سر غفلت و عدم آگاهی در دام این تهاجمات گرفتار شده ایم؛ برای مثال همین باربی جان عزیز را در نظر بگیرید که امروزه تصاویر وی و دوستان ناقلایش از کوچک ترین چیز ها مثل برچسب دفتر و کتاب ها بگیریم تا طرح برای پتو و رو تختی های بچه ها  حضور فعال دارند. برچسب ها و پتو هایی که نه اوباما و خانم هیلاری کیلینتون به ما مستقیما پیشنهاد داده اند یا برایمان فرستاده اند و نه اسرائیل با کلاهک های هسته ای اش به داخل خانه های ما پرتاب کرده اند بلکه زنجیره های نامرئی از برنامه ریزی ها و عوامل و دست اندرکاران انها  که در نهایت عامل اصلی کننده کار من و شمای نوعی بوده ایم ( مثل شیطان که فقط وسوسه می کند اما ما ایم که اجابت می کنیم)  و در حالی که نمی دانیم معنا و مضمون این دختر خانم لاغر اندام چیست ؟ دختر خانمی که در بلند مدت به الگو و ملکه ذهنی برای بچه ها و فرزندان ما تبدیل می شوند و در واقع همین مایی که در رفتار هایمان ظاهر را بر باطن ترجیح داده ایم و نداسته عمل کرده ایم عمل این الگو سازی و تغییر ذائقه فرزندانمان شده ایم در حال که به قول امام علی (ع) اگر ما در سنگرمان خوابیم دشمن بیدار است و از همین غفلت های ماست که وارد می شود.

البته همین جا دارد که بگوییم تهاجم فرهنگی با تبادل فرهنگی فرق می کند و به قول حضرت ماه" تهاجم فرهنگی با تبادل فرهنگی متفاوت است.تبادل فرهنگی؛ یعنی آن مجموعه مسائلی که به آنها نام فرهنگ داده می شود از ملتهای دیگر بیاموزد همیشه تاریخ هم همین بوده است.ملتها در رفت و آمدهایشان، آداب زندگی را، خلقیات را، علم را، پوشیدن را، آداب معاشرت را، زبان را، معرفت را و دین را از یکدیگر فراگرفته اند.این مهمترین تبادلهای ملتها با هم بوده است، حتی مهمتر از تبادل اقتصادی و کالا بسیار اتفاق افتاده که این تبادل فرهنگی به تغییر مذهب یک کشور انجامیده است.مثلاً در شرق آسیا، بیشترین چیزی که اسلام را به این کشورها، از جمله کشور اندونزی، به کشور مالزی و حتی به قسمتهای مهمی از شبه قاره برد، دعوت مبلغین نبود، بلکه رفت و آمد آحاد ملت ایران بود.تجار و سیاحان ایرانی راه افتادند،رفتند،آمدند و در سایه این رفت و آمد هاست که شما می بینید بزرگترین ملت اسلامی در آسیاست -یعنی اندونزی، مسلمان شده اند-این اسلام را اول بار، نه مبلغین دینی برای آنها بردند نه شمشیر و جنگ!اسلام را همین رفت و آمدها برد.خود ملت ما هم در طول زمان، خیلی چیزها از ملتهای دیگر آموخته است و این یک روند ضروری برای تر و تازه ماندن معارف و حیات فرهنگی در سراسر عالم است.این تبادل فرهنگی است و خوب است"

اما خب حالا راه حل چیست وچگونه باید با این تهاجمات برخورد کرد؟؟

در مقابله با تهاجم فرهنگی باید دو نکته را در نظر گرفت؛ اول این که برخورد با تهاجم فرهنگی هم وظیفه دولت است وهم ملت و دوم این که از آنجایی که تهاجم فرهنگی، فرایندی فرهنگی است باید با ابزار فرهنگی نیز با آن مقابله کرد و از مبارزه خشن پرهیز نمود یعنی تولیدات فرهنگی متناسب با فرهنگ ملی ودینی مان را باید گسترش دهیم از این رو دولت با آموزش هایی که به مردم از طریق ارگان های مربوطه همچون رسانه ها و آموزش و پرورش می دهد باید مردم را تجهیز کند و از طرف دیگر با ترسیم مقررات نظارتی جلوی تخلفات را بگیرد اما دولت باید در نظر داشته باشد اگر زمانی به دلیل کم کاری نهاد های فرهنگ ساز مجبور به استفاده از ابزار سلبی  شد باید در نظر داشته باشد این امر در کوتاه مدت شاید نتیجه بخش باشد اما در بلند مدت و برای همیشه نمی تواند مثمر ثمر باشد .

از طرف دیگر  خانواده ها که کانون توجه حملات تهاجم فرهنگی هستند  باید با تلاش در جهت شناخت هرچه بیشتر پایه های فرهنگ اسلامی و ایرانیانی مان و برخورد آگاهانه با مسائل  فرزندان خود را همان گونه که در برابر امراض جسمی واکسینه می کنند در برابر بیماری های خطرناک فرهنگی نیز ایمن نمایند.

منابع:

1منبع:نشریه حوزه و دانشگاه ، شماره 35

2.خانواده موفق و مقابله با تهاجم فرهنگی،داود میرزایی مقدم،مدیر کل دفتر مطالعات و رصد فرهنگی

http://rasekhoon.net/article/category-18459-1.aspx?AspxAutoDetectCookieSupport=1

درآمدی بر شناخت ابعاد تهاجم فرهنگی و نحوه‏ی مقابله با آن(1)

نویسنده:حمید جاودانی شاهدین




 

چکیده
 

مجموعه دستاوردهای مادی و معنوی بشر در طول تاریخ را فرهنگ می‏نامند. تبادل فرهنگی ملت‏ها نیز که در طول تاریخ در بستری طبیعی ادامه داشته برای تازه‏ماندن معارف و حیات فرهنگی بشر امری ضروری است و جامعه‏ی انسانی را در مسیر سعادت واقعی به پیش می‏برد.
اما آنچه امروزه مشکل‏ساز شده "تهاجم فرهنگی" یا غلبه‏ی یک فرهنگ بر سایر فرهنگ‏هاست که نمونه‏ی بارز آن روند روبه گسترش تسلط فرهنگ غرب بر سایر فرهنگ‏ها ـ به ویژه فرهنگ اسلامی ـ در یکصد سال اخیر است. تفاوت عمده‏ی تهاجم فرهنگی با تبادل فرهنگی در این است که در تهاجم برای فرهنگ موردهجوم امکان انتخاب وجود ندارد.
جلوه‏های تهاجم فرهنگی را می‏توان به دو دسته‏ی بیرونی، همچون: تلاش برای دین‏زدایی، ایجاد روحیه‏ی خودباختگی فرهنگی، ترویج افکار و اندیشه‏های غربی و ... و درونی، همچون: عقب‏ماندگی علمی و صنعتی، فقر اقتصادی، غفلت کارگزاران فرهنگی و ... تقسیم کرد. در این مقاله ضمن بررسی جلوه‏های فوق، راهکارهایی برای مبارزه و مقابله با تهاجم فرهنگی ارائه شده است.

واژگان کلیدی:
 

فرهنگ، تهاجم فرهنگی، فرهنگ‏پذیری، تبادل فرهنگی

مقدمه
 

حیات بشری همواره با فرهنگ توأم بوده است و ملتی که فرهنگ مخصوص به خود نداشته باشد، مرده محسوب می‏شود؛ علاوه بر این، یک فرهنگ بالنده برای تکامل خود باید توانایی تبادل با سایر فرهنگ‏ها و جذب عناصر مثبت آن را داشته باشد؛ بنابراین، تمام فرهنگ‏ها باید در تعامل با یکدیگر باشند، تا بتوانند در مجموع، بشر را به پیشرفت مطلوب برسانند.
در عصر حاضر که نظام سرمایه‏داری به سرپرستی آمریکا، با تک‏قطبی شدن جهان و فروپاشی رژیم شوروی سابق، یکه‏تاز عرصه‏ی جهانی شده‏است، به شکل‏های مختلف می‏کوشد تا نظرات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود را به تمام کشورهای جهان تحمیل کند و فرهنگ واحدی متناسب با منافع درازمدت خود بر جهان حاکم سازد. از طرف دیگر سایر ملت‏ها نیز در برابر این زیاده‏خواهی آمریکا برای حفظ و پاسداری از فرهنگ ملی و بومی خود مقاومت می‏کنند. در این میان فرهنگ اسلامی توانسته است در صد سال اخیر در برابر این هجوم مقاومت و اصالت خود را حفظ کند.
بدیهی است طرّاحان "نظم نوین جهانی" که با هزاران ترفند توانسته‏اند یک ابرقدرت نظامی، نظیر شوروی سابق را از سر راه خود بردارند و سبب فروپاشی کمونیسم در سطح جهانی شوند، مایل نیستند با قدرت جدیدی در برابر منافع خود مواجه گردند. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران سبب شده است که سلطه‏گران بیش‏تر از آن جهت خوفناک باشند که قدرت جدیدِ مقابل منافع نامشروعِ آنان، یک گروه سیاسی ـ مذهبی به نام جهان اسلام باشد؛ قدرتی که از نظر فرهنگی با داشتن ارزش‏های قوی، نظیر خداپرستی، ظلم‏ستیزی، نوع‏دوستی، برادری، مساوات و عدل، می‏تواند در برابر فرهنگ غربی قد علم کند؛ لذا چون می‏دانند که از مقابله‏ی مستقیم با ایدئولوژی اسلامی طرفی نخواهند بست، می‏کوشند با ترفندی قدیمی، به طور غیرمستقیم، در ارکان جوامع اسلامی، از جمله جامعه‏ی ما رخنه کنند و آن ترفند چیزی نیست جز "تهاجم فرهنگی".
بدین منظور، در این مقاله سعی شده است به نوعی این پدیده مورد بررسی قرار گیرد و عوامل داخلی و خارجی و نیز برخی از راه‏کارهای مبارزه با آن مطرح شود. از آن‏جا که بحث از تهاجم فرهنگی مستلزم تعریف فرهنگ و ویژگی‏های آن است، ابتدا به این موارد می‏پردازیم و سپس موضوع اصلی را بررسی می‏کنیم.

فرهنگ
 

برای فرهنگ در حدود دویست و پنجاه تعریف ارائه کرده‏اند؛از جمله :
ـ کلیه‏ی دستاوردهای مادی و معنوی هر جامعه، اعم از دانش، هنر، اخلاقیات، قواعد، آداب و رسوم، عبادات و دیگر قابلیت‏های اکتسابی، که از نسلی به نسل دیگر انتقال می‏یابد.
ـ مجموعه‏ی باورها، بینش‏ها، ارزش‏ها، آداب و سنن، اخلاق و اندیشه‏های پذیرفته شده و حاکم بر یک جامعه.
ـ مجموعه‏ی پیچیده‏ای که در برگیرنده‏ی دانستنی‏ها، اعتقادات، هنرها، اخلاقیات، قوانین، عادات و هرگونه توانایی که به وسیله‏ی انسان، به عنوان عضو جامعه، کسب شده است (روح‏الامینی، 1372، ص 17 به نقل از: ادوارد تایلور1، فرهنگ ابتدایی).
ـ فرهنگ مجموعه‏ای از آگاهی‏ها(شناخت‏ها) و رفتارهای فنی، اقتصادی، آیینی (شعایر)، مذهبی، اجتماعی و غیره است که جامعه‏ی انسانی معینی را مشخص می‏کند (پانوف؛ 1368، ص 103).
تعاریف مختلف و متفاوت از فرهنگ بیانگر این مطلب است که تمام دستاوردهای مادی و معنوی بشر در طول تاریخ در قالب اصطلاح فرهنگ قابل تعبیر است؛ به همین سبب تعریف ذکر شده در فرهنگ مردم‏شناسی میشل پانوف2 را می‏توان تعریفی جامع از فرهنگ دانست.

فرهنگ مادی و فرهنگ معنوی
 

فرهنگ را می‏توان در دو سطح مادی و معنوی دسته‏بندی کرد؛ فرهنگ مادی عبارت است از تمامی آنچه که عینی و ملموس است؛ مانند آثار هنری، دستاوردهای صنعتی، بناهای تاریخی، خط، موسیقی و... . فرهنگ معنوی یا غیرمادی نیز عبارت است از عقاید و رسوم، علوم و معارف، ارزش‏ها و اندیشه‏ها، اخلاقیات، دانستنی‏ها و... (روسک3، 1369، ص 10 و روح‏الامینی، ص24).
فرهنگ مادی معمولاً تحت تأثیر فرهنگ معنوی رشد می‏کند؛ زیرا نوع نگرش به هستی و جهان، و ارزش‏های حاکم بر جوامع، در ساخت ابزار جدید برای امور زندگی و رفاه اجتماعی به انسان جهت می‏دهد؛ برای مثال، طرز نگرش، نوع ارتباطات و معاشرتِ انسان‏ها، آنان را به ساختاری خاص در معماری سوق می‏دهد، و یا نوع نگرش زنان به حقوقشان، آنان را در انتخاب نوع لباس یا رفتار رهنمون می‏سازد (قیصی‏زاده، 1363). از طرف دیگر فرهنگ مادی نیز در فرهنگ معنوی تأثیر می‏گذارد. برای مثال، وارد شدن و جای گرفتن یک تکنولوژی جدید که در شمار فرهنگ مادی است، بالطبع ارزش‏های جدیدی را با خود خواهد آورد و ارزش‏هایی را نیز متزلزل خواهد ساخت (روح‏الامینی، ص110).

خصوصیات فرهنگ
 

خصوصیات فرهنگ را می‏توان به شرح زیر ارائه کرد:
1. آموختنی و اکتسابی است: افرادِ هر نسل، میراث فرهنگی را از نسل گذشته دریافت می‏کنند و به نسل بعدی می‏سپارند.
2. زنده است: جنبه‏ی پذیرندگی فرهنگ مربوط به زنده بودن آن است و توقف فرهنگ مساوی با مرگ آن است.
3. فطرتِ ثانوی انسان است؛ یعنی به خودی خود عمل می‏کند؛ بر این اساس است که ارزش‏ها، بایدها و نبایدها و اهداف و عادات، پایه‏های فرهنگ را می‏سازند.
4. فراتر از سواد و تحصیلات است؛ زیرا با فطرت و سرشت انسان‏ها مرتبط است.
5. هویت‏دهنده است؛ یعنی تنظیم‏کننده‏ی روابط اجتماعی و تضمین‏کننده‏ی نوع بینش و نگرش فرهنگ‏پذیر است.
6. نسبی است؛ فرهنگ متنوع است، تدابیر و روش‏ها از یک گروه به گروه دیگر فرق می‏کند و هر قومی طرز تفکر و عادات ویژه‏ای دارد.
7. منتقل شدنی است؛ هر گروه انسانی میراث اجتماعی (فرهنگ) خود را به دیگران انتقال می‏دهد.
8. خاص انسان است؛ فرهنگ شامل گذر از مرحله‏ی غریزی به رفتارِ آموخته است که الگوهای آن می‏تواند از یک شخص یا نسل به شخص یا نسل دیگر منتقل شود؛ در واقع مفهومی تجریدی از مشاهده‏ی رفتار انسان‏هاست (قیصی‏زاده، 1363 و فیاض، 1372، ص31ـ39 و روح‏الامینی، 1372، ص19ـ24).

فرهنگ غربی و فرهنگ شرقی
 

امروزه در تقسیم کلی، فرهنگ کشورهای جهان را به دو دسته‏ی شرقی و غربی تقسیم می‏کنند. دو اصطلاح شرق و غرب تعابیر جغرافیایی هستند و با این ملاک کشورهای چین، فیلیپین، ژاپن و... شرقی محسوب می‏شوند و ایسلند، کانادا و تمام آمریکا از شمال تا جنوب، غربی؛ اما این دو مفهوم در حوزه‏ها و قلمروهای دیگر مثل سیاست، حکمت، فلسفه، عرفان و تاریخ هم در برابر هم قرار می‏گیرند؛ برای مثال، تقابل اسلام و غرب، صورتی از تقابل شرق و غرب محسوب می‏شود (داوری اردکانی، 1379، ص12). در این تقسیم‏بندی تاریخی و سیاسی منظور از فرهنگ غربی همان بینش یونان و روم بعد از میلاد مسیح و اروپای بعد از رنسانس است که برخی از ویژگی‏های آن عبارت‏اند از: اصالت قدرت، اصالت ماده، اصالت زندگی، نظم فکری و عملی، اصالت مصرف، میل به تحلیل عقلانی، خودمداری و اومانیسم.
در مقابل فرهنگ غربی، مجموعه‏ای از فرهنگ‏های ملل شرقی قرار دارد که عمدتا دارای ویژگی‏های زیر است:
طالب و تابع قطب بزرگ ازلی (خداوند) است (اصالت وحدانیت)؛ در جست‏وجوی روح و یافتن راز خلقت است (اصالت روح)؛ میل به تحلیل عاطفی دارد؛ قوم‏گرا و ناسیونالیسم است؛ به همه‏چیز با دیده‏ی ابهام می‏نگرد (ابراهیمی، 1367).

تهاجم فرهنگی
 

امروزه با توجه به رشد فکری و آگاهی عمومی ملت‏های جهان، نفوذ و سلطه و به‏دست آوردن مستعمرات از راه لشکرکشی‏های نظامی، به آسانی امکان‏پذیر نیست و در صورت اجرا هزینه‏های زیادی را بر مهاجمان تحمیل می‏کند؛ به همین سبب، بیش از یک قرن است که استعمارگران روش نفوذ در کشورها را تغییر داده‏اند. این کشورها معمولاً اجرای مقاصد خود را با عناوین تبلیغ مذهبی، رواج تکنولوژی، ترویج زبان، انجمن‏های خیریه، ترویج بهداشت، سوادآموزی و ، به عبارت دیگر، به نام سیاست‏های فرهنگی و فرهنگ‏پذیری انجام می‏دهند. هرچند نمی‏توان این عناوین را از نظر نوع‏دوستی و انسانیت موردتردید قرار داد، ولی تاریخچه‏ی این روابط و خدمات نشان داده است که این برنامه‏ریزی‏های دقیق، در جهت رشد و بالندگی فرهنگ این کشورها نبوده بلکه زمینه‏ی اسارت کامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی‏آنان را فراهم ساخته است (روح‏الامینی، 1372، ص 101).
بدین ترتیب، استعمارگران، اکنون به این نتیجه رسیده‏اند که بهترین راه نفوذ در سایر کشورها، نفوذ در فرهنگ آنان و استحاله‏ی درونی آن است. آنان می‏خواهند ارزش‏های مورد پسند خود را ارزش‏های مترقی جلوه دهند و جای‏گزین معیارهای بومی و فطری ملت‏ها سازند و، از این طریق، بدون هیچ دغدغه‏ای به آینده‏ی منافع خود در این کشورها مطمئن باشند. این جمع‏بندی، به ویژه در دهه‏های اخیر، مبنای فعالیت‏های سازمان‏یافته‏ی گسترده‏ای قرار گرفته که غرب آنها را ترویج معیارهای تمدن، رشد و توسعه معرفی می‏کند؛ اما در فرهنگ ملت‏ها، از این اقدامات با تعابیر مختلفی یاد می‏شود که مفهوم مشترک آنها در تعبیر هجوم فرهنگی نهفته است (خرم، 1378، ص15).
این عمل (جای‏گزینی فرهنگ بیگانه با فرهنگ خودی) به شکلی هوشیارانه که بتواند یک ملت و جامعه را نسبت به فرهنگ خود بیگانه، و مطیع غرایز بیگانگان کند، عمدتا "تهاجم فرهنگی" محسوب می‏شود. دانشمندان غربی نیز به این واقعیت اذعان دارند. اتوکلاین برگ،4 یکی از روان‏شناسان اجتماعی غربی، در این زمینه می‏نویسد:
حتی در جریان پیاده کردن برنامه‏های بلندنظرانه و آزادمنشانه، چون کمک به همکاری فنی نیز نگرش استعماری و سایر اشکال استثمار متجلی است؛ مثلاً کشوری که کمک‏های فنی به دیگری ارائه می‏دهد این انتظار را دارد که کشور دریافت دارنده‏ی کمک، معیارها و الگوهای وی را برگزیند (روح‏الامینی،1372، ص101).
در کتاب‏های دایرة‏المعارفی غربی نیز به این مطلب اشاره شده است. میشل پانوف در کتاب فرهنگ جامعه‏شناسی در توضیح اصطلاح فرهنگ‏پذیری5 به این تسلط و استعمار فرهنگی غرب اشاره کرده و می‏گوید:
"این اصطلاح را از اواخر قرن گذشته انسان‏شناسان انگلیسی‏زبان به کار بردند و مراد از آن تعیین پدیده‏هایی است که از تماس مستقیم و ادامه‏دارِ بین دو فرهنگ مختلف نتیجه می‏شوند و از تبدیل یا تغییر شکل یک یا دو نوع فرهنگ، در اثر ارتباط با یکدیگر، حکایت می‏کند؛ بنابراین، مراد از فرهنگ‏پذیری، جنبه‏ی ویژه‏ای از فرایند انتشار آن است. امروزه فرهنگ‏پذیری ـ گاهی در معنای محدودکننده‏تر ـ به تماس‏های خاص دو فرهنگ که نیروی نامساوی دارند، اطلاق می‏شود؛ در این صورت، جامعه‏ی غالب که هماهنگ‏تر ویا ازنظر تکنیک مجهزتراست ـ معمولاً ازنوع جوامع صنعتی ـ به‏طور مستقیم یا غیرمستقیم به فرهنگ حاکم تحمیل می‏گردد (پانوف؛ 1368،؛ ص17ـ18).
این محقق در تعبیری دیگر از این تهاجم در حالتی که به شکلی گسترده‏تر، تمام عناصر فرهنگ مورد هجوم را از بین می‏برد و فرهنگ مهاجم را جای‏گزین می‏سازد، به "قوم‏کشی" یا "قومیت‏کشی"6 تعبیر می‏کند و می‏نویسد:
"هنگامی که فرهنگ غالب در انهدام ارزش‏های اجتماعی و روحیات سنتی جامعه‏ی مغلوب و برای گسستگی وسپس نابودی آن می‏کوشد، واژه‏ی قوم کشی را ـ که به تازگی رایج شده‏ـ به‏کار می‏برند تا القای اجباری‏فرایند "فرهنگ‏پذیری"را ازطریق فرهنگ غالب دریک فرهنگ‏دیگر (مغلوب) توصیف‏کنند. درگذشته جوامع‏صنعتی قوم‏کشی‏را باتظاهر به اینکه هدفشان از همانندسازی، ایجاد "آرامش" یا "تغییر شکل" در "جوامع ابتدایی" یا "عقب‏مانده" است، اجرانموده وبازهم اجرامی‏کنند. این‏عمل معمولاً تحت‏عنوان اخلاق، رسیدن به کمال مطلوب در پیشرفت و... صورت می‏گیرد (پانوف، 1368، ص137).
در تعریف پدیده‏ی "تهاجم فرهنگی" دیدگاه حضرت آیت‏اللّه خامنه‏ای، رهبرمعظم انقلاب، قابل توجه است. از نظر ایشان در "تهاجم فرهنگی" یک مجموعه‏ی سیاسی یا اقتصادی، برای رسیدن به مقاصد خاص خود و اسارت یک ملت، به بنیان‏های فرهنگی آن ملت هجوم می‏برد. در این هجوم، باورهای تازه‏ای را به زور و به قصد جای‏گزینی بر فرهنگ و باورهای ملی آن ملت وارد کشور می‏کنند (سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1373، ص3).

پی نوشت ها :
 

1 . Edward Tylor
2 . Michel Panoff
3. Joseph S. Roucek
4 . Otto Klineberg
5. acculturation
6 . Ethnocide
 

منبع:فصلنامه حوزه و دانشگاه ، شماره 35

درآمدی بر شناخت ابعاد تهاجم فرهنگی و نحوه‏ی مقابله با آن(2)

نویسنده:حمید جاودانی شاهدین




 

تهاجم فرهنگی و تبادل فرهنگی
 

تبادل فرهنگی ملت‏ها در طول تاریخ به شکلی طبیعی وجود داشته و عاملی برای رشد و تعالی مستمر فرهنگ ها بوده است. تبادل فرهنگی برای تازه‏ماندن معارف و حیات فرهنگی بشر امری بسیار ضروری است و جامعه انسانی را در ارتقای ارزش‏ها و پیمودن مسیر سعادت واقعی به پیش می‏برد. این جریان فرهنگی دو سویه است و هنگام قوت و توانایی ملت‏ها صورت می‏گیرد. در این روند، ملت‏ها با هدف ترویج ارزش‏های بشری، به تبلیغ ایده‏آل‏ها و معیارهای خود می‏پردازند و نیز عناصر و مفاهیم برجسته‏ی فرهنگ‏های دیگر را وام می‏گیرند.
گسترش اسلام در برخی از مناطق جهان، از جمله شرق آسیا، از طریق رفت و آمد مسلمانان ایران به این مناطق، از نمونه‏های قابل استنادی است که پیامدهای مثبت تبادل فرهنگی را برای جامعه‏ی بشری به خوبی اثبات می‏کند. در تبادل فرهنگی هدف اصلی باردار کردن و کامل کردن فرهنگ ملی است و از این دیدگاه، تردیدی نیست که در برخورد با فرهنگ غرب نیز تبادل صحیح فرهنگی، منشأ آثار مثبتی خواهد بود (خرم، 1378، ص15).
بنابراین، اساسا تبادل فرهنگی و تهاجم فرهنگی در دو جهت مخالف قرار دارند. تبادل فرهنگی فرایندی متقابل و طبیعی است و با رضایت طرفین صورت می‏گیرد؛ ولی تهاجم فرهنگی یک طرفه، غیرداوطلبانه و سلطه‏گرانه است و اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی نظامی دارد. معرفی، انتقال و جای‏گزینی ارزش‏ها در تهاجم فرهنگی طبیعتا تحمیلی است. در واقع در تبادل فرهنگی، هدف به روز کردن و کامل کردن فرهنگ ملی است، ولی در "تهاجم فرهنگی" هدف ریشه‏کن کردن و از بین بردن فرهنگ ملی است (سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1373، ص 19ـ20).
قابل توجه است که فرهنگ‏پذیری با میل و به دلخواه یا تعامل فرهنگی، زمانی میسّر است که هیچ‏گونه نابرابری اجتماعی یا سیاسی بین دو فرهنگ وجود نداشته و هیچ‏کدام برتری مادی یا معنوی نسبت به دیگری نداشته باشند. در مقابل، در سایه‏ی برتری تکنولوژی، قدرت نظامی، امکانات بیش‏تر اقتصادی و فنی، و برنامه‏ریزی سیاسی است که تسلط پدیده‏های فرهنگی یک جامعه بر دیگری انجام می‏گیرد (روح الامینی، 1372، ص101).
در مجموع می‏توان گفت که: در تبادل فرهنگی سه اصل گزینش ،تحلیل و جذب و اصل تولید فرهنگی، مد نظر متولیان فرهنگی یک جامعه است و این افراد برای زنده و پویا نگه داشتن فرهنگ خودی، عناصر فرهنگ بیگانه را بررسی و عناصر مثبت آن را گزینش و پس از تحلیل و تعیین تناسب آن با فرهنگ بومی، آن را جذب می‏کنند و به شکل عنصری از فرهنگ خودی درمی‏آورند (فیاض، 1372، ص 42ـ43 و افتخاری، 1377، ص 70ـ73).
به طور خلاصه، تفاوت تهاجم فرهنگی و تبادل فرهنگی را می‏توان در موارد ذیل دانست:
1. در تهاجم، هدف تخریب است، اما در تبادل فرهنگی هیچ کدام از دو فرهنگ قصد تخریب فرهنگ مقابل را ندارد و هدف انتقال و نشر فرهنگی است.
2 ـ در تهاجم، یک ملت برای جای‏گزینی فرهنگ خود، به نحوی ظالمانه سعی در ریشه‏کنی فرهنگ مقابل دارد، اما در تبادل فرهنگی چنین نیست.
3 ـ در تبادل فرهنگی، همواره جنبه‏های مثبت و انسانی مطرح است؛بدین معنا که دو طرف قصد بارور کردن، تکامل بخشیدن و ارتقای یکدیگر را دارند؛ در حالی که در تهاجم فرهنگی اهدافِ خیرخواهانه در میان نیست. بلکه قلع و قمع، ارعاب، بی‏هویت کردن و ایجاد سلطه، مدنظر است.
4 ـ در تهاجم فرهنگی، قصد استیلا و به طور کلی، غرض سیاسی مأخوذ است و مهاجم اصولاً بقای فرهنگ مقابل را به هیچ عنوان نمی‏پذیرد.

سیر تاریخی تهاجم فرهنگی در ایران
 

محققان برآن‏اند که مبدأ تاریخی تهاجم فرهنگی غرب در ایران را باید از آغاز حکومت قاجاریه و کمی قبل از آن فرض کرد؛ زمانی که نادر از دنیا رفت و مملکت ایران دچار آشوب و بی‏نظمی شد و کمپانی هند شرقی تحرکات خود را شدت بخشید (دوانی، 1375؛ ص91). شروع این حرکت با تأسیس مذاهب جعلی، مانند وهابیگری در مذهب اهل سنت، و شیخیگری و بهائیت در مذهب تشیع اشاره کرد. این مذاهب جدید به منظور تغییر در اعتقادات واقعی دین اسلام و ایجاد اختلاف در میان مسلمانان طراحی شدند (همان، ص 91ـ106).
این حرکت در جامعه‏ی ایران از زمان اولین اعزام ایرانیان به غرب برای تحصیل، و بازگشت آنان به کشور، شدت بیش‏تری به خود گرفت. نخستین ایرانیانی که برای مأموریت و یا تحصیل به غرب سفر کردند، اسیر شبکه‏ی فراماسونری7 غرب شدند؛ تعدادی از آنان چون عسگرخان افشار ارومی و ابوالحسن‏خان ایلچی حلقه‏ی نوکری غرب را به گوش آویختند و در ازای گرفتن حقوق از بیگانگان، به ترویج غرب‏گرایی و تأمین منافع آنها در ایران پرداختند. مشخصه‏ی تمامی این فرنگ‏رفتگان، خودباختگی در مقابل مظاهر تمدن غرب و ترویج غرب‏گرایی در ایران بود؛ برای مثال، آخوندزاده علت عقب‏ماندگی ایرانیان را دین اسلام و خط عربی می‏داند (فقیه حقانی، 1375 ص156ـ157 و شفیعی سروستانی، 1372، ص 103ـ121).
با کودتای سوم اسفند 1299 و آغاز سلطنت رضاخان، روشن‏فکران غرب‏زده شکل جدیدی از تهاجم فرهنگی در ایران ظاهر کردند. رضاخان در طول 20 سال سلطنت خود، انهدام فرهنگ قومی، ملی و اسلامی ایران را بنا نهاد. با توجه به ضعف توانایی‏های فکری و علمی او، چنین حرکت حساب شده‏ای نمی‏توانست حاصل درک و بینش وی باشد. او با حضور مستشاران متعدد غربی و همکاری و اقتدار روشن‏فکران وابسته در دستگاه حکومت خود، تدارک این حرکت ضدفرهنگی را فراهم نمود (کاظم‏زاده، 1371)؛ برای مثال، حسن تقی‏زاده که سمبل مدافعان ترویج کامل و بی‏حد و مرز معیارهای غربی در کشور و گرداننده‏ی اصلی مجله‏ی شبه روشن‏فکری کاوه است می‏نویسد:
"وظیفه‏ی اول همه‏ی وطن‏پرستان ایران قبول و ترویج تمدن اروپا، بلاشرط و قید، و تسلیم مطلق شدن به اروپا و اخذ آداب و عادات و رسوم و تربیت و علوم و صنایع و زندگی و کل اوضاع فرنگستان است، بدون هیچ استثنا. به سخن دیگر ایران باید ظاهراً و باطناً، جسماً و روحاً،فرنگی مآب شود و بس (خرم، 1378، ص151).
در مجموع می‏توان گفت این استعمار گران بودند که به بهانه‏های مختلف به منظور تسلط بر کشورهای جهان سوم از این حربه استفاده کردند.
سابقه‏ی تاریخی این فرایند در غرب به بعد از رنسانس و انقلاب علمی در جامعه‏ی اروپا برمی‏گردد؛ هنگامی که صنعت و علم با شتاب بیش‏تری رشد یافت و کشورهای صنعتی که از تولیدات، اشباع شده بودند، از یک طرف نیازمند بازارهای جدید مصرف شدند و از سوی دیگر تداوم حیات صنعت غرب، بستگی تام به سوخت و مواد اولیه داشت. در این زمان معقول‏ترین انتخاب برای غرب در خصوص تأمین منابع اولیه و به‏دست آوردن بازار مصرف، نزدیک‏ترین منطقه به آنان، یعنی جهان اسلام بود؛ به همین سبب، ذخایر غنی نفتی و بازارهای مصرف این منطقه از جهان، هدف تهاجم آنان قرار گرفت. بدین ترتیب کشورهای اسلامی یکی پس از دیگری با روش‏های مختلف سیاسی، نظامی و فرهنگی استعماری در ظاهر استقلال پیدا کردند. شرکت‏ها و صنایع اروپایی در این کشورها رخنه نموده و بازارهای این کشورها را در اختیار گرفتند. برای تثبیت وضع موجود، تنها چاره‏ای که به فکر اندیشمندان و متفکران سیاسی غرب رسید، استفاده از "تهاجم فرهنگی" بود؛ زیرا توسل به نیروی نظامی و زور، برای همیشه راه‏حل مناسبی برای استیلا نبود و برای مدت‏های طولانی نمی‏شد استثمار را با آن تداوم بخشید.
به‏همین‏سبب استعمارگران از دیدگاه‏ها و نظریات علمی استعماری که زمینه‏ی تهاجم فرهنگی را فراهم می‏آورد استقبال کردند. کلام معروف سیسیل رودس، یکی از متفکران انگلیسی، شاهدی بر این مطلب است که تهاجم فرهنگی از طرف غرب به شکلی سازمان‏دهی‏شده و برای حفظ منافع درازمدت آنان صورت گرفته است. او می‏گوید:
"برای این‏که 40 میلیون جمعیت پادشاهی متحده‏ی بریتانیا را از یک جنگ داخلی خونین نجات دهیم، باید سرزمین‏های جدیدی را به دست آوریم تا مشکل اضافه جمعیت حل شود و بازارهای جدیدی برای کالاهای تولیدشده در کارخانه‏ها و معادن فراهم گردد. همان‏طور که همیشه گفته‏ام، "امپراطوری" راه‏حلی برای مسأله نان و بیکاران است. اگر می‏خواهید جنگ داخلی نداشته باشید، باید امپریالیست شوید!" (رفیع، 1373، ص115).
به گفته‏ی یکی از محققان ایرانی، امروزه داعیه‏ی برتری‏طلبی و تسلط فرهنگ غربی به مرحله‏ای رسیده است که تحمل هیچ رقیبی را برای خود ندارد:
" در طرح تاریخی غربی شدنِ عالم، مطلب صرفا این نبوده است که فرهنگ‏های غیرغربی جای خود را به فرهنگ غربی بدهند، بلکه مسئله این بوده است که‏هر جا و هر قوم که غربی نشود، ناچیز است و این ناچیز، چه در صورت ظاهر و سیمای بشر و چه به صورت اشیا یافت شود، جز این قابلیت ندارد که به تملک و تصرف غرب درآید؛ پس قضیه‏ی غرب این نیست که گروهی سوداگرِ حریصِ متجاوز در جایی پیدا شده‏اند و علم وعقل‏را وسیله‏ی تسلط و استیلای خود قرارداده‏اند. غرب عین این علم و عقل است و در نظر او یک عالم بیش‏تر وجود ندارد؛ یعنی غیرت غربی به وجود غیر و مغایر مجال نمی‏دهد، هرچه هست باید غربی بشود یا ازمیان برود" (داوری‏اردکانی، 1379،ص83).
البته امروزه با تسلط فرهنگ آمریکایی و گسترش آن در کشورهای اروپایی، این هراس به وجود آمده است که این آمریکایی‏سازی، فرهنگ عامه‏ی اروپا را نیز دست‏خوش تغییر سازد (استریناتی،8 1380، ص 46ـ50).

پی نوشت ها :
 

7 . فراماسونری سازمانی متکی بر پنهان‏کاری و نهان‏روشی است و نظریه‏های سیاسی آن در جهت عملی کردن تهاجم فرهنگی غرب و بسط و نفوذ استعمار با کارکردی فرهنگی، سیاسی و اقتصادی شکل یافته است.
8 . Dominic Strinati

منبع:فصلنامه حوزه و دانشگاه ، شماره 35

درآمدی بر شناخت ابعاد تهاجم فرهنگی و نحوه‏ی مقابله با آن(3)

نویسنده:حمید جاودانی شاهدین




 

ویژگی‏های تهاجم فرهنگی
 

اساسا "تهاجم فرهنگی" در مقایسه با تهاجم نظامی یا اقتصادی، دارای ویژگی‏های منحصر به فردی است. تهاجم فرهنگی معمولاً نامرئی و نامحسوس است؛ دراز مدت و دیرپاست؛ ریشه‏ای و عمیق است؛ همه‏جانبه است؛ حساب شده و دارای برنامه و ابزارهای گسترده است؛ گسترده و فراگیر است؛ کارساز و خطرزاست. علاوه بر این‏ها، "تهاجم فرهنگی" همانند کار فرهنگی، یک کار آرام و بی‏سر و صداست و قربانیان آن بیش‏تر قشر جوان هستند (قیصی زاده 1363).
در تهاجم نظامی، دشمن با تجهیزات و امکانات نظامی وارد معرکه می‏شود، اما در "تهاجم فرهنگی" نیازی به لشکرکشی و هزینه‏های هنگفت نظامی نیست؛ هم‏چنین دشمن در این تهاجم برای تحمیل حاکمیت فرهنگ خود از همه‏ی حربه‏های سیاسی ـ اقتصادی، نظامی، روانی و تبلیغاتی بهره می‏گیرد. در "تهاجم نظامی" تنها بخشی از مرزها و سرزمین‏های مجاور در تیررس مستقیم دشمن قرار می‏گیرد، اما در "تهاجم فرهنگی" سلاح‏های مخرب دشمن تا عمق خانه‏ها پیش می‏رود و ذهن و قلب انسان‏ها را نشانه می‏گیرد. به همین دلیل است که پس از جنگ جهانی دوم، آیزنهاور رئیس جمهور وقت آمریکا اعلام کرده بود که: بزرگ‏ترین جنگی که در پیش داریم جنگی است برای تسخیر اذهان انسان‏ها (هدایت خواه، 1377).

عوامل تهاجم فرهنگی
 

عوامل تهاجم فرهنگی را می‏توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف) عوامل برون‏زا: زمینه‏ها، عناصر و ابزاری که به نحوی ردپای کشورهای خارجی (غربی) در آنها دیده می‏شود عوامل برون‏زا هستند؛ از جمله: اعزام مستشرقین، تلاش برای دین‏زدایی از طرق مختلف، ایجاد روحیه‏ی خودباختگی فرهنگی، ساخت و فروش وسایل ارتباطی، نظیر ماهواره و ویدئو و... . سیاست‏گزاران و طراحان کشورهای سلطه‏جو این عوامل را طراحی و برنامه‏ریزی می‏کنند و افراد داخلی آن را به اجرا درمی‏آورند.
ب) عوامل درون‏زا: زمینه‏ها، عناصر و ابزاری که ریشه‏ی داخلی داشته و غیرمستقیم یا مستقیم به پذیرش تهاجم فرهنگی از خارج به داخل کمک می‏کنند عوامل درون‏زا هستند؛ از جمله: زمینه‏هایی هم‏چون بیکاری، فقر اقتصادی، نابه‏سامانی خانوادگی، غفلت مسئولین فرهنگی و اجتماعی و ناآگاهی جوانان و نوجوانان و... (مسگرنژاد، 1373 و نگارش، 1380).

شیوه‏های تهاجم فرهنگی
 

در یک نگاه کلی شیوه‏های تهاجم فرهنگی غرب را نیز می‏توان از دو بعد خارجی و داخلی مورد توجه قرار داد.
در بعد خارجی، مهاجمان با امکانات و موقعیت‏های مختلفی که در مجامع بین‏المللی در دست دارند، از طریق شبکه‏های گسترده‏ی بنگاه‏های تبلیغاتی و سخن‏پراکنی خود می‏کوشند با عناوینی چون نقض حقوق بشر، حمایت از تروریسم، وجود خفقان و سانسور، نبودن آزادی برای زنان و مطبوعات و نویسندگان، جنگ‏طلبی، ماجراجویی و...و با حربه‏های شناخته شده و تکراری، تصویری تحریف شده و ناخوشایند از فرهنگ مقابل در اذهان مردم دنیا ترسیم نمایند و طبیعی است که در این راه، زشت‏ترین و شیطانی‏ترین حربه‏ها را برمی‏گزینند.
در بعد داخلی تهاجم فرهنگی غرب در کشورهای اسلامی به دو شیوه‏ی زیر رخ می‏نماید:
1 ـ ترویج افکار و اندیشه‏های غیراسلامی و حتی ضداسلامی، تبلیغ افکار التقاطی، تقدس زدایی و توهین به مقدسات، سست نمودن پایه‏های اعتقادی جوانان نسبت به برخی از اصول و آرمان‏ها.
2 ـ تجددگرایی، علم‏زدگی و عقل‏گرایی افراطی، تلاش در راه تطهیر غرب و غرب‏گرایی، بی‏اعتبار نشان دادن علوم و معارف اسلامی به بهانه‏ی عدم تطابق با دانش‏های نوین بشری، طرح جدایی دین از سیاست، ترویج بی‏حجابی و بدحجابی و پوشش‏های مستهجن و خلاف شؤون اسلامی، رواج مدهای غربی و بی‏بند و باری، تهیه و پخش فیلم‏های شدیدا ضد اخلاقی ویدئویی، نوارهای کاست مبتذل از خوانندگان فاسد و توزیع عکس‏های مبتذل در سطح گسترده، تولید و پخش مشروبات الکلی و مواد مخدر در سطح جامعه، چاپ و نشر کتب و مجلات ضداخلاقی، جنایی، عشقی و رمان‏های مبتذل، تشکیل مجالس لهو و لعب و...، مشتی از خروارها توطئه‏ی دشمن است. ابزار تهاجم فرهنگی تنها محدود به موارد فوق نیست، بلکه تمام موارد فرهنگ‏های مکتوب، شفاهی، عمومی و تصویری نیز از ابزارهای دیگر این تهاجم هستند (مسگرنژاد، 1373).
فرهنگ غربی با استفاده از ابزار فوق تخریب فرهنگ اسلامی را مد نظر قرار داده است. مواردی از قبیل تشکیک در حقانیت دین اسلام، انتشار کتاب‏های ضد دینی مانند آیات شیطانی، نفی مقدسات اسلامی و نیز تحدید دین و تلاش برای حذف دین از عرصه‏ی اجتماع از این موارد به شمار می‏آید (افتخاری، 1377).

مراحل تهاجم فرهنگی
 

تهاجم فرهنگی در دو مرحله‏ی عمده صورت می‏پذیرد که در هر یک راه‏های خاصی مدنظر قرار می‏گیرد:

الف) تخلیه‏ی فرهنگ خودی
 

در قانون طبیعت، وقتی در فضایی خلأ ایجاد شود، نزدیک‏ترین نیروی موجود، آن خلأ را پر می‏کند. هر پدیده‏ی جدید، یا در جایی حضور می‏یابد که قبلاً خلأ وجود داشته و یا در آن محیط، خلأ ایجاد می‏کند. لذا تخلیه‏ی فرهنگی اولین شرط لازم برای حضور فرهنگ بیگانه و مهاجم به شمار می‏رود. ایجاد خلأ فرهنگی، خود با روش‏ها و شیوه‏های مختلفی صورت می‏گیرد که عمده‏ترین آنها در ایران، عبارت‏اند از:
1. ایجاد تردید نسبت به بنیان‏های اعتقادی و ارزشی از طریق: سست نمودن اعتقادات عمومی، سست نمودن ارزش‏های اخلاقی، دین‏زدایی،انزوای روحانیت، بی‏ارزش نمودن مبلغان و مدافعان اصیل دین؛
2. ترویج فساد؛
3. فرقه‏گرایی؛
4. نفوذ نگرش غربی و ازخودبیگانگی؛
5. تکوین روشن‏فکری وابسته.
هدف اصلی از این مرحله، قطع رابطه‏ی فرهنگی کشورهای مسلمان با گذشته‏ی پرافتخار خویش است. این مرحله معمولاً با ظرافت و دقت فراوانی طراحی و اجرا می‏شود و فرق اساسی آن با تهاجم نظامی، مشخص نبودن چهره‏ی مهاجم است. بدین شکل که عناصر تعلیم دیده با القای شبهات و دسیسه‏های شیطانی، مردم را نسبت به میراث علمی و فرهنگی خویش بی‏اعتنا و دلسرد می‏کنند.

ب) تثبیت فرهنگ بیگانه
 

به کار گماردن افراد وابسته و ایجاد نهادها یا تأسیسات مختلف بین‏المللی و ملی، از کارهایی است که در این مرحله انجام می‏شود. به طور کلی، در این مرحله سیاست‏هایی که دشمن به اجرای آنها اصرار می‏ورزد، به شرح ذیل است:
1. برپایی شبکه‏ها و مؤسسات شبه فرهنگی؛
2. تجزیه‏ی فرهنگی از طریق تحریک نژادها و گروه‏های متفاوت اجتماعی، تحریک اقوام با گویش محلی، تحریک اقلیت‏های مذهبی و...؛
3. تحریف تاریخ؛
4. تغییر خط و زبان؛
5. حذف و تبدیل میراث‏های فرهنگی (مسگرنژاد، 1373).

ابزارهای تهاجم فرهنگی
 

مهاجمان فرهنگی مسائل و مفاهیم مورد نظر خود را به تدریج از طریق وسایل و ابزارهای گوناگونی ترویج می‏کنند. مهم‏ترین ابزار مورد استفاده در تهاجم فرهنگی عبارت‏اند از:
1. آموزش، زبان، ترجمه و اصطلاحات: آموزش به سبک غربی یکی از روش‏های استعماری نفوذ در کشورهای جهان سوم بوده است (شفیعی سروستانی، 1372، ص72)؛ یکی از کارکردهای پنهان این برنامه‏های آموزشی که در ظاهر به منظور پیشرفت علمی در این کشورها اجرا شده، زمینه‏سازی برای پذیرش فرهنگ بیگانه و برتر جلوه دادن آن و انهدام فرهنگ ملی بوده است (قائم مقامی، 1356، ص237ـ 244). این برنامه‏ها بدون در نظر گرفتن موقعیت فرهنگ بومی و با هدف تربیت نیروهایی هماهنگ با سیاست‏های استعماری اجرا شده است؛ اما در مقام عمل، عده‏ای از همین تحصیل‏کرده‏ها با آگاهی از روش‏های استعماری به مبارزه با سیاست‏های استعماری برخاستند که نتیجه‏ی آن استقلال برخی از این کشورها بوده است. این نوع از آموزش در ایران، آن هم توأم با تهدید و ارعاب مردم، از دوره‏ی رضاخان آغاز شد. این آموزش‏های کلاسیک، به صورت غیرمستقیم، فرهنگ بیگانه را ترویج کرد. زبان نیز می‏تواند مهم‏ترین ابزار نفوذ فرهنگ بیگانه باشد. اگر به جای استفاده از واژگان فارسی، استفاده از لغات بیگانه به صورت افسارگسیخته در محاورات رسمی و عمومی رواج یابد، نسل جدید ممکن است در آینده از معادل فارسی آن لغات محروم و بی‏خبر بماند. در مورد ترجمه نیز می‏توان گفت که اگر آموخته‏های فارغ‏التحصیلان ما عمدتا از متون ترجمه شده باشد، دانشجویان امکان تفکر مستقل را از دست می‏دهند و اصطلاحات بیگانه به تدریج به جای اصطلاحات هماهنگ و مأنوس با فرهنگ خودی می‏نشیند.
2. کتب و نشریات: انتشار کتاب بدون در نظر گرفتن تطابق آن با فرهنگ بومی و بدون توجه به پیامدهای منفی پنهان برخی از کتاب‏ها، می‏تواند در تقویت تهاجم فرهنگی دشمن مؤثر باشد. با بررسی وضعیت انتشار کتاب در ایران در سال‏های اخیر می‏توان نشان داد که آیا دشمن از این عرصه توانسته است در فرهنگ ایرانی نفوذ کند یا خیر؟ چیزی که اثبات آن به یک تحقیق مستقل نیازمند است.
در نشریات نیز گاهی ارزش‏های منطبق با اهداف فرهنگ خودی با روش‏های غلط انتقال می‏یابد، و درنتیجه تأثیر معکوس دارد. هم‏چنین ارزش‏های مغایر با اهداف فرهنگ اسلامی با روش‏های غیرملموس و پنهان و به ظاهر موجه منتقل می‏گردد که خود نمونه‏ی بارز "تهاجم فرهنگی" است.
3. تبلیغات گسترده از طریق تکنولوژی ارتباطات: وسایل ارتباط جمعی به دلیل ویژگی‏هایی که برای آن برشمرده‏اند بسیار مورد توجه عاملان تهاجم فرهنگی قرار می‏گیرد؛ از جمله: پوشش فراگیر، فرامحیطی بودن، چندحسی بودن، قابلیت آموزش غیرتخیلی داشتن، قابلیت تطابق داشتن با فهم عوام و فرازَمان بودن.
وسایل ارتباطی با قابلیت‏ها و ویژگی‏های مخصوص به خود، هنگامی که در دست تشکیلاتی قرار می‏گیرد که هدفی جز تخریب فرهنگ یک قوم و جای‏گزینی آن با فرهنگ سلطه‏گر و استعماری ندارد، تبدیل به ابزار و عامل خطرناکی در جهت هجوم فرهنگی می‏شود. متأسفانه این ابزار شمشیر دو لبه‏ای است که استکبار جهانی لبه‏ی مخرب و فسادانگیز آن را برای قطع ریشه‏های فرهنگی یک قوم به کار می‏گیرد.
اینترنت، رادیو، تلویزیون، سینما، روزنامه ویدئو و ماهواره و ... ابزارهای فراگیری هستند که بررسی نقش هریک از آنها در تهاجم فرهنگی نیاز به یک تحقیق مستقل و همه جانبه دارد که در مجال دیگری باید به آن پرداخت.
اما مهم این است که امروزه فرهنگ غرب بر وسایل ارتباط جمعی در جهان تسلط دارد و از طریق خبرگزاری‏هاو شبکه‏های رادیو و تلویزیون و سینما علیه انقلاب اسلامی فعالیت می‏کند (افتخاری، 1377، ص 190ـ195).
4. ترویج کالاهای لوکس مصرفی و الگوهای تجمل‏گرایی: این الگوی مصرف که مهم‏ترین ویژگی آن وابستگی به کشورهای صنعتی است، با رشد و گسترش خود، ابتدا الگوی تولید و توزیع و سپس کل اقتصاد و فرهنگ جامعه را تحت الشعاع قرار می‏دهد، به گونه‏ای که تداوم وضع موجود تقریبا بدون هیچ‏گونه فشار و اجباری صورت می‏گیرد.
5. شعارهای تبلیغاتی فرهنگ بیگانه منقش بر روی البسه: کودکان ما از همان ابتدا می‏آموزند که باید از فرهنگ خود، تولید خود، خط و زبان خود احساس حقارت و شرم کنند؛ می‏آموزند که حروف خارجی خوب و قشنگ هستند و همه‏ی چیزهای خارجی بهتر از داخلی است و این بزرگ‏ترین ظلمی است که در حق کودکان و نوجوانان صورت می‏گیرد.
6. پوستر و عکس: یکی از روش‏های زیرکانه‏ی "تهاجم فرهنگی" چاپ و توزیع پوسترها و عکس‏هایی است که با رنگ و لعاب خاصی در دست‏رس جوانان قرار می‏گیرد.
7. نفوذ مستشرقین: مستشرقین با نگاه خاص و گزینشی به فرهنگ‏های غیرغربی به جای معرفی صحیح این فرهنگ‏های غنی، سعی کرده‏اند به نوعی با این شناخت زمینه‏ی تسلط فرهنگ غربی را فراهم آورند و برتری آن را به اثبات برسانند (صلاحی، 1376). ادوارد سعید پژوهشگر عرب در این زمینه می‏گوید: اروپاییان درباره‏ی خاور زمین نوشته‏اند که انسان خاورزمینی خردستیز، فاسد، کودک‏منش، و "متفاوت" است و از این رو، انسان اروپایی خردگرا، پاکدامن و "طبیعی" است. پیام روشن‏تر این‏گونه نوشته‏ها آن است که اصولاً اروپاییان با ویژگی‏های پسندیده‏ای که در سرشت خویش دارند، از بقیه‏ی جهانیان برترند و از همین روست که باید بر جهان چیره شوند و مردم جهان را به بردگی و استثمار کشند.(مصباح یزدی، 1376، ص 39).
8.استقراض خارجی و اعطای امتیازات به بیگانگان بدون در نظر گرفتن منافع ملی کشور (صلاحی، 1376).
منبع:فصلنامه حوزه و دانشگاه ، شماره 35

درآمدی بر شناخت ابعاد تهاجم فرهنگی و نحوه‏ی مقابله با آن(4)

نویسنده:حمید جاودانی شاهدین




 

بسترهای تهاجم فرهنگی
 

بدیهی است هر تفکر و مذهبی که بخواهد بر اخلاقیات، عادات و اندیشه‏های یک ملت رسوخ کند و آن ملت را از خوی‏ها و اعتقادات قبلی جدا نماید، محتاج بسترسازی برای رسیدن به این اهداف و خنثی‏سازی مقاومت‏های احتمالی است. بدین شکل که اگر همه‏ی لوازم تهاجم فرهنگی از قبیل: تفکر، ابزار و روش انجام کار فراهم شود، ولی شرایط و بستر مناسبی که بتواند این‏ها را به‏کار گیرد، وجود نداشته باشد، در واقع همه‏ی تلاش‏های قبلی عقیم می‏ماند، و برعکس، چنانچه بر اثر عوامل متعدد، بستر و شرایط مناسب و مساعد وجود داشته باشد، یا به وجود آورده شود، دیگر جلوگیری از نفوذ تفکر بیگانه و پیش‏گیری از مسخ فرهنگ خودی بسیار مشکل خواهد بود. در این مقاله مجال تفصیل بیش‏تر این موضوع نیست؛ لذا به برخی از موارد مهمی که موجب پذیرش و تقویت فرهنگ مهاجم می‏شود اشاره می‏کنیم:
1. مشکلات و کاستی‏های اقتصادی و اجتماعی؛
2. عدم برنامه ریزی دقیق فرهنگی و غفلت مسئولین در این خصوص؛
3. فقدان تولیدات فرهنگی و هنری کافی و متناسب با فرهنگ بومی؛
4. کم‏توجهی زنان به جایگاه والای خود؛
5. ضعف‏های موجود در خانواده، مدرسه و جامعه؛
و ... .
یکی از جامعه‏شناسان ایران در این خصوص می‏گوید:
"در بررسی دلایل طرح و پذیرش فرهنگ غربی مباحث بسیاری در چندین دهه‏ی گذشته صورت گرفته است. عده‏ای نقش عوامل خارجی را در نفوذ فرهنگ غرب بسیار برجسته دانسته و در مقابل، عده‏ای ضعف فرهنگ ملّی را زمینه‏ساز نفوذ فرهنگ بیگانه عنوان کرده‏اند. با دیدگاهی واقع‏بینانه باید به نقش عوامل متعدد داخلی و خارجی در شکل‏دهی جریان غرب‏گرایی در ایران توجه شود.
ضعف و نارسایی عناصر فرهنگ ملی و بومی، نبود سازمانی مناسب برای گسترش فعالیت‏های فرهنگی، بی‏توجهی به عنصر تغییر در سطح بین‏المللی، تغییر چهره‏ی دشمن و دخالت دیگرگونه و جدی او در شرایط داخلی.
رشد گروه جدید از نخبگان که عموما افکار و آرای آنان ریشه در حوزه‏ها و مکاتب فکری و فرهنگی مطرح در غرب دارد، وجود مکاتب و نظریات جدید، برخورد با فرهنگ در قالب تهاجم فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، بازیاب و توسعه‏ی فرهنگی غرب، رشد و افول مارکسیسم، استقلال کشورهای جدید در جهان سوم و... همه عوامل مؤثر در برخورد فرهنگ‏ها و درنهایت، زمینه‏ساز غلبه‏ی فرهنگ غرب بر فرهنگ ملّی کشورهای جهان سوم بوده است (آزاد ارمکی، 1375، ص249).

راه‏های مقابله با تهاجم فرهنگی
 

بی‏تردید امروزه اکثر کشورها در پی آن هستند که راهکارهایی بیندیشند تا از تخریب و تضعیف فرهنگ خود از طریق رسانه‏های همگانی هدایت شده توسط غرب بکاهند؛ هرچند کسی منکر این واقعیت نمی‏تواند باشد که در دنیای امروز، کشورها نمی‏توانند دیواری به دور خود بکشند و از برخورد فرهنگ جامعه‏ی خود با فرهنگ‏های بیگانه، در امان باشند، زیرا رسانه‏های همگانی جهان هم‏چون ماهواره‏ها و تکنولوژی اینترنت، مردم دنیا را در جریان آخرین پیشرفت‏ها، مدها، ساخته‏ها، هنرها و غیره قرار می‏دهند. اگر فرهنگ جامعه‏ای توان خود را از دست بدهد و اگر مردمی از فرهنگ خود گسسته شوند، قدرت درست اندیشیدن از آنها سلب می‏گردد و در این دریای ارتباطات غرق می‏شوند.
اگر ظرف مدت دو سال، جامعه‏ی شوروی سابق به کلی دگرگون می‏شود و رسانه‏ها و کانال‏های تلویزیونی امریکایی و اروپایی چنان فرهنگ آن را در هم می‏کوبند که آثار نویسندگان و هنرمندان بزرگ روسیه به کلی فراموش می‏شود و الگوهای غرب مقبولیت می‏یابند، بیش‏تر به این دلیل است که پیش از آن، فرهنگشان صلابت و ایستادگی خود را از دست داده بود. ما معتقدیم فرهنگ اصیل اسلامی و تعصب مذهبی، هم‏چون درخت تنومندی در ذهن و قلب مردم مسلمان این مرز و بوم ریشه دوانیده است و طوفان "تهاجم فرهنگی" به راحتی نمی‏تواند این درخت را از جای برکَنَد، اما نباید از تکان‏های گاه و بیگاه آن که میوه‏های نارسیده‏را سرنگون می‏سازد غافل بود؛ لذا شناخت راه‏های مقابله با تندباد تهاجم بسیار حایز اهمیت است.
ملت‏هایی که علاقه‏مند به حفظ و پاس‏داری از "هویت فرهنگی" خود هستند، سعی می‏کنند فرهنگ غیرمادی جامعه‏ی خویش را حفظ نمایند. البته این بدان معنا نیست که می‏توان (یا باید)فرهنگ‏غیرمادی‏راکاملاً دست‏نخورده وثابت و"اصیل" نگه‏داشت؛زیرا، همان‏طور که در ویژگی‏های فرهنگ ملاحظه شد، تغییر از خصوصیات فرهنگ است.
ولی این تغییر، در صورتی به هویت فرهنگی آسیب نمی‏رساند و باعث از هم‏گسیختگی آن نمی‏شود که جریان کُند، بطئی، عادی و خودبه‏خودی را بپیماید (روح‏الامینی، 1372، ص110).
برای مقابله و مبارزه با "تهاجم فرهنگی" راه‏های بسیار زیادی در زمینه‏های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ذکر شده که هر کدام دارای اهمیت خاص خود است. اما عناوین زیر اهم توصیه‏ها و راه‏حل‏هایی است که در این مقوله قرار دارند:

الف) شناخت دقیق و همه جانبه‏ی تهاجم فرهنگی
 

یکی از موارد مهم و اساسی در مبارزه با تهاجم فرهنگی، شناخت ابعاد و ریشه‏های آن است؛ زیرا زمانی می‏توانیم در برابر این پدیده برنامه‏ریزی کنیم که از دشمن مهاجم و برنامه‏های او اطلاع کافی داشته باشیم و متناسب با آن، سلاح تدافعی خود را به‏کار گیریم. این مبحث یکی از محورهایی است که در بیانات مقام معظم رهبری بر آن تأکید شده است (سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ص382ـ383). یکی از محققان نیز در این خصوص می‏گوید:
"بدون این‏که ما در برابر تهاجم فرهنگی غرب تسلیم شویم، تا ندانیم که تهاجم از کجا آغاز شده و چه هدفی دارد و سلاحش چیست، چگونه می‏توانیم در برابر آن بایستیم؟ من نگفتم که تهاجم فرهنگی مهم نیست؛ بلکه سخن این بود که چون این تهاجم جز در موارد خاص دانسته نیست، نسخه‏ی علاج قطعی برای آن نمی‏توان نوشت" (داوری اردکانی، 1379، ص87). به همین سبب در موفقیتِ مبارزه با تهاجم فرهنگی، توجه و تمرکز مسؤولان فرهنگی کشور به امر مبارزه با تهاجم فرهنگی و اختصاص بودجه‏ی کافی و ایجاد جایگاه مناسب برای آن در برنامه ریزی کلان کشور و ارتباطات بین‏المللی، امری ضروری به نظر می‏رسد.

ب) شناخت دقیق و کامل فرهنگ اسلامی و ملی
 

گام دوم در مبارزه با تهاجم فرهنگی شناخت فرهنگ غنی اسلامی و عناصر فرهنگی آن است؛ علاوه بر این باید عناصر مقبول فرهنگ ملی و آداب و رسوم اجتماعی، ذخایر فرهنگی با ارزش تلقی شده و زنده نگه داشته شوند (فیاض، 1372، ص344ـ346). در این خصوص آگاهی بخشیدن به نوجوانان و جوانان از طریق مأنوس کردن آنان با مفاخر و مواریث فرهنگی از اهمیت خاصی دارد.
به عقیده‏ی بسیاری از صاحب‏نظران، اعتلای فرهنگ ایرانی ـ اسلامی و ایجاد حس غرور و افتخار در جوانان و نوجوانان، این وارثان واقعی ارزش‏های گران‏بهای فرهنگ خودی، گامی اساسی است که باید برای مبارزه‏ی بی‏امان با تهاجم فرهنگی غرب برداشته شود. یک جوان مسلمان ایرانی باید بداند که وارث چه نوع فرهنگی است. می‏توان با تقویت نیروی ایمان و با تأکید بر فرهنگ و سنت‏های خودی و بزرگ جلوه‏دادن نقاط قوت آنها، تمام آحاد جامعه، به ویژه نوجوانان و جوانان کشور را در برابر چنین تهاجمی مقاوم کرد؛ هم‏چنین از این طریق می‏توان احساس حقارت را در این گروه از بین برد و روحیه‏ی سازندگی و امید را در آنان تقویت کرد.

ج) اصلاحات علمی و اقتصادی
 

برنامه‏ریزی در جهت پیشرفت همه‏جانبه‏ی کشور و تبدیل آن به یکی از کشورهای بزرگ علمی و صنعتی و مستقل از جهت تأمین کالاهای اساسی مورد نیاز و فراهم آوردن زمینه‏های رفع نیازهای اقتصادی جامعه، به ویژه نیازهای جسمی و روحی نسل جوان از قبیل تحصیلات کافی، شغل مناسب، امکانات تشکیل خانواده، امکانات گذراندن مناسب اوقات فراغت مانند امکانات ورزشی و ... بیش‏ترین نقش را در تثبیت فرهنگ ملی و مصونیت در برابر فرهنگ مهاجم دارد.

د) تدوین سیاست فرهنگی و تربیتی جامع از طریق
 

1. تقویت کمی و کیفی تولیدات فرهنگی توسط رسانه‏های جمعی داخلی؛ تأثیر رسانه‏ای خودی در مبارزه با تهاجم فرهنگی امری قطعی و انکارناپذیر است. لیکن مادام که ما به کاربرد رسانه‏ها، تکنولوژی اطلاع‏رسانی، هنر و فن پیام‏رسانی و خلاصه با شیوه‏های امروزین اطلاعات و تبلیغات آشنا نباشیم، نمی‏توانیم با مخاطبان خود ارتباطی منطقی و نتیجه‏بخش برقرار کنیم؛ بنابر این آشنایی با پیشرفته‏ترین روش‏های تبلیغ از قبیل روان‏شناسی تبلیغ و شناسایی افکار عمومی در مباحث روان‏شناسی اجتماعی و آخرین مباحث طرح شده در جامعه‏شناسی ارتباطات باید مدنظر قرار گیرد. از سوی دیگر، رسانه‏های ما نباید تنها به پاسخگویی و رفع ابهام در قبال تهاجم فرهنگی دشمن اکتفا کنند، بلکه باید با نگاهی جهانی تلاش کنند که به نوعی، تهاجم و تولید در تبلیغ را وجهه‏ی همت خویش قرار دهند.
2. استحکام مبانی تعلیم و تربیت اسلامی نوجوانان و جوانان؛ دین اسلام بیش از هر دین و مکتب دیگری، برای مسأله‏ی تربیت اهمیت قائل شده است. تربیتی که انسان را در مسیر تکامل قرار دهد و به بارگاه الهی برساند، و پایبندی و اعتقاد به ارزش‏های والای انسانی یکی از طرق جلوگیری از تهاجم فرهنگی است. فرد مؤمن و معتقد به ارزش‏های دینی، اگر در جامعه‏ای آکنده از پستی‏ها و شهوات قرار بگیرد، سپری محکم از تقوا و ایمان خواهد داشت. در این خصوص ارائه‏ی الگوهای رفتاری صحیح به مردم، بسیار اهمیت دارد.
3. تقویت ایمان از طریق بالابردن سطح رشد علمی و فکری مردم نسبت به مسائل اعتقادی، تبلیغ، نشر و ترویج مسائلی که در تشدید عواطف و احساسات دینی مردم تأثیر زیادی دارد، مانند نماز جماعت، جلسات قران، هیأت‏های مذهبی، عضویت در مراکز خیریه و عام‏المنفعه، دور نگه‏داشتن مردم از ارزش‏های ضد اسلامی و غیرخدایی با ترویج ارزش‏های دینی در یک سطح گسترده و فراگیر و ... . به بیان یکی از متفکران اسلامی، حفظ باورها و ارزش‏های اسلامی با احیای جلسات مذهبی یکی از راه‏های مقابله با هجوم فرهنگی است (مصباح یزدی، ص 127).
4. ارتقای کیفی فعالیت‏های هنری و ایجاد مراکز هدایت‏کننده‏ی ابزارهای صوتی و تصویری.
5. گسترش فعالیت‏های برون‏مرزی نهادهای فرهنگی.
6. ایجاد هماهنگی بین دستگاه‏های اجرایی فرهنگی و عدم دخالت افراد غیر متخصص و غیرمسؤول در امور فرهنگی و هنری.
7. گسترش ارتباطات فرهنگی با کشورهای دارای منافع مشترک.
8. حفظ جریان‏های فرهنگی اصیل و حمایت از مدافعان واقعی نظام.
9. مشارکت دادن نوجوانان و جوانان در فعالیت‏های فرهنگی از قبیل: تشکیل سمینارهای مسائل فرهنگی و مسابقات علمی و فرهنگی با حضور و مشارکت آنان، تقویت روحیه‏ی کتاب‏خوانی و انتشار بیش‏تر کتاب‏های مذهبی جذاب.
10. تقویت پایه‏های تربیتی و اخلاقی افراد در خانواده و مدرسه و ایجاد ارتباط عاطفی بین والدین و کودکان.
11. بازنگری در منابع درسی دانشگاهی به ویژه کتاب‏هایی که به ناچار از زبان‏های بیگانه ترجمه می‏شوند.
12. از بین بردن روحیه‏ی مصرف‏گرایی به ویژه در مواردی که سبب وابستگی کشور می‏شود (صلاحی، 1376 و فیاض 1372).
13. ایجاد محیط گرم خانوادگی و برخورد دوستانه با جوانان.
14. آگاه کردن مردم از اهداف فرهنگ‏سازان غربی (مصباح یزدی، 1376، ص129 و 143).

نتیجه
 

آنچه در مجموع می‏توان به آن دست یافت این است که بر اساس نظم نوین جهانی، تهاجم فرهنگی غرب به ویژه آمریکا علیه سایر فرهنگ‏ها در حال انجام است و این امر با گسترش تکنولوژی ارتباطات، شدت، سرعت و پیچیدگی بیش‏تری پیدا کرده است. آمریکا که داعیه‏ی سرپرستی جهان را در سر می‏پروراند و خواستار نظامی تک‏قطبی است، هیچ فرهنگ رقیبی را که مخالف این سیاست باشد، تحمل نخواهد کرد. قطعاً فرهنگ اسلامی از این قاعده مستثنا نخواهد بود و در رأس کشورهای اسلامی، ایران به واسطه‏ی انقلاب اسلامی ومخالفت علنی آن با قدرت‏طلبی آمریکا مورد هجوم بیش‏تری قرار گرفته و خواهد گرفت؛ لذا به منظور مقابله با این هجوم، باید تمام ترفندها و حیله‏های فرهنگ مهاجم شناخته شود و سپس ابزار کافی برای مقابله با آن فراهم گردد. از آن‏جا که تهاجم فرهنگی فرایندی فرهنگی است، باید با ابزارهای فرهنگی با آن مقابله کرد و از مبارزه با ابزار خشن پرهیز نمود؛ یعنی تولیدات فرهنگی متناسب با فرهنگ ملّی و دینی را باید گسترش داد و از نیروهای متعهد و دلبسته به کشور در ساخت این تولیدات کمک گرفت؛ و سپس با بهترین روش‏ها این تولیدات را به جوانان عرضه کرد. علاوه بر این به جای آن‏که بخواهیم در برابر تهاجمات غرب به صورت تدافعی عمل کنیم، از قبل ریشه‏های فرهنگی خود را قوی سازیم و حالتی تهاجمی به خود بگیریم. چون علت اصلی ورود مظاهر فرهنگ غربی به کشور ما، عدم توسعه در زمینه‏های فنی، اقتصادی و سیاسی عنوان می‏شود، بکوشیم با نیروهای متخصص و استفاده‏ی مناسب از پیشرفت‏های فرهنگ مادی غرب، مقدمات پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور را در تمام زمینه‏ها فراهم آوریم. قشر جوان که معمولاً آسیب‏پذیرترین اقشار در برابر تهاجم فرهنگی هستند، باید مورد توجه بیش‏تری قرار گیرند و تأمین نیازهای جسمی و روحی آنان در اولویت‏های اول برنامه‏های کلان کشور باشد. مسئولان کشور نیز به منظور ترویج عملی فرهنگ دینی و ملی در تمام زمینه‏ها، نمونه‏ای از این فرهنگ را در زندگی خود پیاده کنند و در عمل نشان دهند که پای‏بند به ارزش‏های والای اسلامی هستند.
منابع: 1.ـ داوری اردکانی، رضا، 1379؛ "تبادل فرهنگی و فرهنگ جهانی غربی"، درباره غرب، چاپ اول، تهران: هرمس.
2.ـ روسک، جوزف، و رولندوارن، 1369؛ مقدمه جامعه‏شناسی، ترجمه بهروز نبوی و احمد کریمی، چاپ سوم، تهران: انتشارات کتابخانه فروردین.
3.ـ صلاحی، جاوید، 1376؛ تهاجم فرهنگی و مقابله با آن، گزارش تحقیقاتی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
4.ـ مسگرنژاد، جلیل، 1373؛ جایگاه ادبیات وعلوم ادبی در بازداری تهاجم‏فرهنگی، مجموعه مقالات کنفرانس تهاجم فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبایی.
5.ـ مصباح یزدی، محمد تقی، 1376؛ تهاجم فرهنگی، تحقیق عبدالجواد ابراهیمی، قم: مؤسسه‏ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
6.ـ خرم، مسعود، 1378؛ هویت، چاپ پنجم، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشارات حیان.
7.ـ آزاد ارمکی، تقی، 1375؛ "تحلیل جامعه‏شناختی از: راههای نفوذ فرهنگی غرب در ایران معاصر"، کتاب سروش، (مجموعه مقالات، رویارویی فرهنگی ایران و غرب در دوره معاصر)، چاپ اول، تهران: سروش.
8.ـ فقیه حقانی، موسی، 1375؛ "فراماسونری و گسترش فرهنگ غرب در ایران"، کتاب سروش(رویارویی فرهنگی ایران و غرب در دوره معاصر)، چاپ اول، تهران: سروش.
9.ـ فیاض، محمدسعید، 1372؛ درآمدی بر تهاجم فرهنگی غرب، مرکز مطالعات اسلامی، تهران: معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
10.ـ شفیعی سروستانی، اسماعیل، 1372؛ تهاجم فرهنگی و نقش تاریخی روشنفکران ، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات کیهان.
11.ـ ابراهیمی، پریچهر، 1367؛ تأملی بر فرهنگ، تفاوت فرهنگ شرق و غرب، تهران: انتشارات آموزشی رشد علوم اجتماعی.
12.ـ قائم مقامی، فرهت، 1356؛ آموزش یا استعمار فرهنگی ، چاپ سوم، تهران: انتشارات جاویدان.
13.ـ نگارش، حمید، 1380؛ هویت دینی و انقطاع فرهنگی ، چ اول، قم: نهاد نمایندگی ولی فقیه در سپاه، مرکز تحقیقات اسلامی.
14.ـ سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، فرهنگ و تهاجم فرهنگی، برگرفته از سخنان مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، 1373؛ چاپ اول، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
15.ـ کاظم‏زاده، فیروز، 1371؛ روس و انگلیس در ایران، چاپ دوم، انتشارات انقلاب اسلامی.
16.ـ استریناتی، دومینیک، 1380؛ نظریه‏های فرهنگ عامه ، ترجمه‏ی ثریا پاک‏نظر، چاپ اول، تهران: گام نو.
17.ـ پانوف، میشل و میشل پرون، 1368؛ فرهنگ مردم‏شناسی ، ترجمه‏ی علی‏اصغر عسکری خانقاه، چاپ اول، تهران: انتشارات ویس.
18.ـ افتخاری، اصغر و علی‏اکبر کمالی، 1377؛ رویکرد دینی در تهاجم فرهنگی،، چاپ اول، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، گروه انتشارات.
19.ـ قیصی‏زاده، یونس، 1363؛ سخنی درباره فرهنگ، اطلاعات علمی، 16 آبان.
20.ـ روح‏الامینی، محمود، 1372؛ زمینه فرهنگ‏شناسی، پویایی و پذیرش، چاپ سوم، تهران: انتشارات عطار.
21.ـ هدایتخواه، ستار، 1377؛ تهاجم فرهنگی، چاپ اول، تهران: انتشارات معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش.
22.ـ ادیبی، حسین، 1356؛ زمنیه انسان‏شناسی، تهران: انتشارات لوح.
23.ـ رفیع، جلال، 1373؛ فرهنگ مهاجم، فرهنگ مولد، چ اول، انتشارات اطلاعات.
24.ـ قیصی‏زاده، یونس، 1363؛ خصوصیات فرهنگی، اطلاعات علمی، 16 آبان.
25.ـ دوانی، علی، 1375؛ "مواضع علما در برابر هجوم فرهنگی غرب به ایران"، کتاب سروش،( رویارویی فرهنگی ایران و غرب در دوره معاصر)، چاپ اول، تهران: سروش.
منبع:فصلنامه حوزه و دانشگاه ، شماره 35

راههای مقابله با تهاجم فرهنگی غرب در مدارس

جواب این است که باید قدرت دفاعی و مقابله متناسب با هریک ازحوادث و آفات را داشته باشیم تا این حوادث هولناک به ما زیان نرسانند; به عبارت بهتر، تهاجمهای ناگوار نمی شود نباشند; امامی شود ممکن است که در عین بودن زیان نرساند. در ژاپن زلزله همجوم می آورد و در استانهای گیلان و زنجان نیز همین زلزله هجوم می آورد. در ژاپن چون قدرت دفاعی در مقابل زلزله قوی است،منشا خسارت فاحش نمی شود; اما در ایران ویران می کند.

همه ما همیشه در معرض هجوم میکربها و ویروسها هستیم. آنهاوجود دارند و هجوم می آورند و نمی شود که نباشند و هجوم نیاورند; اما می توان با بالابردن قدرت دفاعی بدن و رعایت بهداشت وطب پیشگیری، خسارت آنها را به کمترین حد و نزدیک صفررساند.

بنابراین، تهاجمات ناگوار و زیانبار بناید موجب نگرانی و دلهره شود. آنچه که اضطراب آور و نگران کننده است، این است که انسان در مقابل این تهاجمات از قدرت دفاعی کافی برخور دارنباشد.تهاجم فرهنگی هم یکی از این تهاجمات است و از این قانون مستثنا نیست. در این دنیای بی بهره از مکرمت اخلاقی و فضایل انسانی و بهره مند از توان بالای تکنولوژی، نمی توان توقع داشت که تهاجم فرهنگی شوم نباشد یا از میان برود.

اما می توان پرسید: چه کنیم تا تهاجمات فرهنگی غرب نتواند برفرهنگ ما آسیبی وارد سازد؟ چه کنیم تا نقشه استعمارگران درتهاجم فرهنگی نقش برآب شود؟

در جواب این پرسش باید گفت: بایدقدرت دفاعی فرهنگی خود را آن قدر قوی کنیم که فرهنگ مهاجم غرب نتواند در آن نفوذ کند.قرآن بیان شیوایی دارد:

«علیکم انفسکم لا یضرکم من ضل اذااهتدیتم.» (1)

مراقب خود باشید. هنگامی که شما هدایت یافتید،(یعنی فرهنگ دینی در شما قوی گردید) گمراهی کسانی که گمراه شده اند (فرهنگ گمراه و گمراه کننده غرب) به شما ضرری نمی رساند. برای کسب چنین قدرت دفاعی فرهنگی، از سه راه بایدوارد شد:

راه اول

اعتقادات توحیدی و جهان بینی قرآنی از مبدا تا معاد و اخلاق اسلامی را در جامعه تبلیغ کنیم و شکوک را برطرف سازیم تا جامعه اسلامی از لحاظ اعتقاد و عمل دینی قوی گردیده، فرهنگ اعتقادی وعملی اسلامی بار ور و در برابر تهاجم فرهنگ غرب تا حد زیادی نفوذناپذیر شود.

راه دوم

باید با همه عواملی که اساس عقیده و اخلاق و تربیت اسلامی رامتزلزل می سازد و نمی گذارند که نهال تبلیغ و ارشاد فرهنگی به ثمر برسد و زمینه گرایش به فرهنگ غرب را ولو در دراز مدت مساعد و فراهم می کنند، مقابله شود.

راه سوم

باید با عوامل مستقیم فساد و یاوران فرهنگ غرب، در صورتی که استعداد پذیرش حقایق را نداشته باشند و نتوانند از ثمرات راه اول بهره گیرند و خود را اصلاح کنند، شدیدا بر خورد شود.

برنامه مبارزه

بی تردید مبارزه با این پدیده شوم باید بر اساس برنامه ریزی های حساب شده انجام گیرد. در این برنامه ریزی باید مواردتوجه دقیق واقع شود.

حوزه و دانشگاه

حوزه و دانشگاه مرکز پرورش انسان های آگاه و تحصیل کرده اندو روحانی و دانشجو می توانند در بالا بردن قدرت دفاعی فرهنگی جامعه برای مقابله با تهاجم فرهنگی غرب نقشی موثر را ایفاکنند. باید در این دو نهاد مقدس و فرهنگی علم زدگی و عشق به درک برای کسب شغل از بین برود و روح و انگیزه علم برای خدمت وکسب ایمان و تقوای بیشتر جایگزین گردد; یعنی هدف مدرک نباشد.اگر این تحول انجام نگیرد، عالم خود را می خواهد نه جامعه ورشد فرهنگ سالم جامعه را. در این صورت نه تنها نمی تواند درتقویت قدرت دفاعی فرهنگ جامعه نقشی داشته باشد، بلکه خود درمعرض خطر متاثر شدن از فرهنگ غرب قرار خواهد گرفت.

وحدت حوزه و دانشگاه همواره از سویی مورد عنایت و تاکید امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری مدظله العالی قرار گرفته است.بدین معناست که هر دو گروه از علم، ایمان، آگاهی و تعهد اسلامی بر خور دار باشند.

حوزه خود را از علوم روز و زبان روز بی نیاز احساس نکند و به فرموده امام صادق(ع) عالم به زمان باشد تا از تهاجم هواجس مصون بماند و دیگران را هم برهاند.

دانشگاه نیز تنها بر علوم پایه و تجربی تکیه نداشته باشد و فرهنگ و معارف دینی و قرآنی در دانشگاهها جایگاهی رفیع تر از علوم پایه و تجربی بیابد واخلاق و تربیت اسلامی بر محیط دانشگاه و زندگی استادان ودانشجویان حاکم شود تا کارآیی علوم پایه و تجربی جهتی سالم یابد و سنگری پایدار در مقابل تهاجم فرهنگی غرب گردد. اگر دردانشگاههای ما چنین روحیه فرهنگی حاکم نشود، تنها بر علمی وصنعتی در محدوده علوم تجربی بپردازیم و دانشجویان و استادان ما خود و برنامه هایشان را از اخلاق اسلامی و معارف قرآنی به صورت جدی بی نیاز احساس کنند، هرگز نخواهند توانست قدرت دفاعی فرهنگی جامعه را در مقابل یورش فرهنگ بالا ببرند و احیانا خودنیز مبلغ فرهنگ غرب می شوند.

بنابراین، باید برای تحقق این کارآیی الهی و مقدس به طور جدی سرمایه گذاری شود. روحانی بایدبتواند دین و فرهنگ دینی را با آگاهی به زمان و زبان تبلیغ کند; به تربیت الگویی و اسوه ای عنایت داشته باشد و از وجودخود و زندگی خود الگویی مقدس برای معرفی فرهنگ اسلام بسازد تادر کنار تبیین حقایق، تاثیر عملی نیز داشته باشد.

دانشگاه هم باید، با استفاده از قدرت و وجهه علمی و دانشگاهی، در پرتونیروی ایمان و باورهای ماورایی سنگر تدریس دانش و معرف فرهنگ غنی اسلام و قرآن باشد و روحیه مقابله با فرهنگ غرب را درتحصیل کرده گان افزایش دهد.

همان طوری که اشاره شد، امروز تهاجم فرهنگی غرب از راه ارائه و طرح مکتبهای فلسفی انحرافی، مانند پلورالسیم، سکولارسیم،اگزیستاسینالسیم، پوزیتولسیم و... به جنگ دین و حقایق ثابت معنوی آمده است.

کالبد شکافی این مکتبها و تجزیه و تحلیل شفاف و دور از تکلف وتصنع به گونه ای که مردم (نه خواص) در جریان قرار گیرند، ضروری است.

گویندگان و نویسندگان آگاه، می توانند نقاب از چهره زشت این عجوزه های افسونگر بردارند و سیمای کریه آنها را بشناسانند وبنمایانند.

باید آگاه ساختن جوانان و تحصیل کردگان از این دامهای سست بنیاد از اهم مسایل و برنامه های فرهنگی روز به شمار رود وتوسعه فرهنگی در کنار توسعه سیاسی و اقتصادی تحقق یابد، زیرااگر توسعه فرهنگی فعال و آگاهی بخش، برای مقابله با این مکاتب منحرف کننده، تکیه گاه توسعه سیاسی نباشد، تردیدی نیست که حرکتهای سیاسی به سمتی که دشمنان اسلام می خواهند، منحرف می شود.

می گویند فکر سالم یعنی تمام فکر کردن و تمام دیدن. در طرح برنامه های توسعه لازم است به زیر بنا بودن توسعه فرهنگ اسلامی عنایت شود; همه جوانب ملاحظه گردد و آزادیها در دایره خدامحوری محدود شوند. نه انسان مداری. شعارهای هیجانی غیر شفاف وبدون چهار چوب و قابل تفسیرهای گوناگون، خطرناک است و راه رابرای تهاجم فرهنگی غرب هموار می سازد.

البته با شعار و اهانت و تکفیر نمی شود به مقابله با نوشتارهاو گفتارهای مسموم رفت و نظام فرهنگی جهان امروز این شیوه رانمی پذیرد. تجربه نیز ثابت کرده است که استفاده از فشار برای مقابله با ارائه نظرها نتیجه معکوس می دهد و نویسندگان وگویندگان ستمگر و بی تعهد را مظلوم و سر افراز و حمایت می نمایاند.

باید تا آنجا که قانون اساسی اجازه می دهد، ازانتشار نشریات و کتب گمراه کننده جلوگیری شود و در کنار این اقدامات قانونی، روشنگری و برداشتن نقاب از چهره زشت این فلسفه های انحرافی به وسیله محققان انجام گیرد; زیرا این اقدامات فرهنگی هم مقابله های قانونی را به شکلی شایسته توجیه و منطقی می نماید و هم زمینه رشد این وسوسه ها را از فکر واندیشه جامعه به خصوص نسل جوان، از بین می برد.

محققان حوزه و دانشگاه می توانند پناهگاه دستورات در برابرتهاجمات فرهنگی باشند.

اگر فرض را بر این بگذاریم که با وجودفرهنگ غنی اسلام زمینه ای برای تاثیر این مکتبهای ضاله نیست این تفکر و تلقی خوشبینانه ما را دچار خسارتهای غیر قابل جبران می کند. باید به واقعیتها توجه نمود. و بر این گمان باشیم که جامعه به خصوص نسل جوان در مقابل این وسوسه ها و طرح فلسفه های انحرافی آسیب پذیر می باشند و محققین حوزه و دانشگاه با حرکت همسو و متناسب با این تهاجم فکری و اعتقادی مقابله نمایند. حرکتهای فرهنگی نباید محدود به تبیین فرهنگ اسلامی بدون پرداختن به کالبد شکافی فرهنگها و مکاتیب انحرافی دنیای امروز باشد با بهره گیری از قرآن همه صاحب نظران وظیفه دارند که تبیین (رشد و غی) کنند تنها تبیین رشد راه وصول به سعادت وکمال را برای جامعه هموار نمی کنید.

نکته دیگری که در این رابطه باید گفته شود این است که سعی کنیم در مقابله های فرهنگی آگاهانه و محققانه عمل کنیم. به اصول و محتوای این فلسفه ها و مکتبهای انحرافی احاطه کافی داشته باشیم و بدانیم چه می گویند و چه می خواهند تا در مقابله تاثیرات مثبت بگذاریم نه این که هرکسی یک مطالعه سطحی از فلان نظریه دارد خود را شایسته قلمفرسائی بداند و در این سالهای اخیر شاهد تاثیر منفی بعضی از نوشته های بی مایه در مقابله بانظریه پردازان منحرف بودیم.

پی نوشت:

1- مائده، آیه 105.http://basijcement.blogfa.com/post-44.aspx