تایباد۴

نگاهی به شهرستان تایباد
شهرستان تایباد، یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران می باشد مرکز شهرستان، شهر تایباد، باخرز، کاریز و مشهد ریزه سه شهر دیگر آن هستند شهرستان تایباد دارای سه بخش، چهار شهر، شش دهستان و 137 آبادی است وسعت شهرستان:  69/4825 کیلومتر مربع (78/3درصد مساحت کل استان ) می باشد
جمعیت شهرستان 150 هزارنفر معادل 32/2 جمعیت استان خراسان رضوی که 37 درصد در مناطق شهری و 43% در مناطق روستای سکونت دارند نرخ شهر نشینی:  4/37 درصد تراکم جمعیت:  25 نفر در کیلومتر مربع نرخ فعالیت:  34 درصد ارتفاع شهر از سطح آب های آزاد:  900 متر
این شهرستان از شمال به شهرستان تربت جام، از غرب به شهرستان تربت حیدریه، از جنوب به شهرستان خواف واز شرق به افغانستان محدود است و هریرود در این ناحیه، مرز ایران و افغانستان را مشخص می سازد.شهرستان تایباد از ۲ بخش دشتی و کوهستانی تشکیل شده است و بلندی آن از باختر به خاور کاسته می شود. ( بلندی از ۶۰۰ تا ۱۱۰۰ متر است. آب و هوای این ناحی بیابانی و نیمه خشک است و در بخش های جنوبی، زمستان ها سرد و تابستان ها معتدل است و به دلیل کمی باران و تبخیر، کشاورزی نیاز به آبیاری از طریق چاه و کاریز دارد.رود فصلی کال مرغاب در شمال شهر تایباد جریان می یابد.این رود از کوه رنجه سرچشمه گرفته، پس از دریافت شاخه هایی از ۱۳ کیلو متری شمال خاوری تایباد، به گونه ی رود دائمی در آمده و وارد هری رود می شود. در شمال و شمال باختری تایباد، کاریزهایی وجود دارد.
▪ جایگاه جغرافیایی:
شهر تایباد، مرکز شهرستان تایباد با پهنه ای حدود ۹۷۰ هکتار در خاور استان خراسان، در مسیر راه مشهد - اسلام قلعه، در ۳۳ درجه و ۴۴ دقیقه و ۳۰ ثانیه پهنای شمالی و ۶۰ درجه و ۴۶ دقیقه و ۱۵ ثانیه در ازای خاوری نسبت به نیمروز گرینوچ قرار دارد.این شهر از سوی شمال به آبادی ارزنجه پایین، از شرق به روستای دو غارون، از غرب به آبادی چاه خیرخواه از جنوب به روستای فرمان آباد محدود است.بلندی شهر تایباد از سطح دریا، ۸۱۰ متر و فاصله ی هوایی آن تا تهران، ۸۶۴ کیلومتر است. فاصله ی زمینی آن تا مشهد ۲۲۳، تا تربت حیدریه ۲۱۰، تا تربت جام ۶۲، تا سنگان ۶۷ و تا اسلام قلعه ۲۰ کیلومتر است.پیرامون این شهر بلندی قابل توجهی وجود ندارد و شهر تایباد، در دشت قرار گرفته و چندین دشت بزرگ، از جمله دشت خدنگ درخاور و دشت دو غارون در جنوب خاوری، دور آن را فرا گرفته است.هوای شهر تایباد معتدل و خشک است و بیشترین درجه حرارت در تابستان ها، ۴۰ درجه بالای صفر و کمترین آن زمسانها، ۹ درجه زیر صفر است، میانگین بارندگی سالیانه ی این شهر به ۲۴۰ میلیمتر می رسد.
▪ نام وپیشینه ی تاریخی:
یافته های باستانشناسی موید سکونت و فعالیتهای انسانی در این ناحیه از هزاره سوم پیش از میلاد است. گونتر کویل پژوهشگری بود که در سال ۱۹۷۴ مسیر تربت جام – تایباد را مورد بررسی قرارداد. این ناحیه درطول دوران بعنوان قلمروی آباد توجه بسیاری را به خود جلب کرده است به گونه ای که در دوران پارتها یکی از ولایا ت آن سلسله بوده است. منطقه کنونی تایباد در متون کهن به «باخرز » و « بادهرز » نام برده شده و در منطقه تلاقی راههای تجاری قدیم که نیشابور را به هرات و قهستان و سرخس متصل می کرد قرارداشته است. باخرز در سال ۲۹ ه.ق توسط سپاهیان اسلام فتح گردید و تالین به عنوان مرکز باخرز از نظر رونق و اعتبار به مرتبه ای رسید که در سده چهارم هجری شهری آباد به شمار می آمد. این منطقه در سال ۶۴۴ ه.ق در شمار مضافات هرات به ملوک کرت اعطا گردید. در اوایل سده هشتم هجری شخصی بنام مولانا شیخ زیدالدین ابوبکر تایبادی در باخرز ظهور کرد و منطقه رااز افکار خویش متأثر ساخت توجه به این ناحیه در دوران تیموری نیز ادامه یافت. شهر تایباد در گذشته ی مغول آباد، باخزر، طیبات، طایباد، طایباذ، تائب آباد، تایب آباد، تایاباد، تایاباذ، تایاد خوانده می شده است. نام نخستین این شهر مغول آباد بوده است، که مغولان در اوایل سده ۷ ه. ق هنگام ورود به این ناحیه، آن را به نام خود خوانده و آباد کرده اند. بعدها در اثر شیوع طاعون، این محل خالی از سکنه و ویران گردید ؛ سال ها بعد، بار دیگر آباد و مردم در آن ساکن شدند.چون شمار زیادی از عالمان، عارفان، مردان پاک، پاکیزه و طاهره از جمله شیخ زین الدین ابوبکر، پیرتیمور لنگ در این محل سکونت اختیار کردند.طیبات، یعنی جای پاکان، نیکان، زاهدان و مردان نیکو نامیده شد. از آن جا که این شهر، در ناحیه باخزر قرار داشته است و در گذشته پس از مالان یا مالین، مرکز این ناحیه یا ولایت بوده، شاید چند سالی به آن باخزر می نامیدند.اصل واژه ی باخزر د رزبان پهلوی ( باد هرزه ) است. زیرا در محل وزیدن بادهای سخت، افتاده است.به هر حال، این شهر تا سال های اخیر ( طیبات ) خوانده می شده بود و سپس (تایباد) نامیده شد و حتی نام شهرستان تایباد، که تا ۱۳۵۹ ه. ش باخزر بود، در ۲۶ خرداد ۱۳۵۹، به موجب تصویب نامه ی شماره ی ۳۷۲۰ هیات وزیران به تایباد تبدیل شد.مردم محل بر این باورند، که در شهر تایباد و پیرامون آن، بادی می وزد که مدت وزش آن در یک شبانه روز ( ۲۴ ساعت ) دوازده ساعت است یعنی نیمی از یک شبانه روز که آن ( ۱۲ ساعت ) را (تای) می نامند. از این رو به این شهر ‌‍[ تای + باد = تایباد ] می گفتند.ناحیه تایباد یا همان باخزر یا گواخزر باستانی، در دوران پیش از تاریخ و همچنین در دوران های گوناگون پادشاهی ایرانیان وجود داشته و دارای فرهنگ بوده و زیر نظر شاهان ایرانی، چون هخامنشیان و اشکانیان و پس از آن ساسانیان اداره شده است.در دوران ساسانیان و تایباد پیرامون آن، باخزر نامیده می شد و جزو ولایت بزرگ ابرشهر(نیشابور کنونی) بوده است و مارکورات، حدود این ولایت را چنین نگاشته است:
(نیشابور ولایتی است وسیع با نواحی بسیار، که از آن جمله است: طبسین و قوهستان (قهستان)، نسا، بیورد، (ابیورد) ابرشهر، جام، باخزر ).

آثار تاریخی:
مهمترین آثار تاریخی تایباد (مسجد و آرامگاه مولا شیخ زین الدین ابوبکر تایبادی - کاروانسرای شاه عباسی).
▪ ویژگی های انسانی:
مردم تایباد از دیر باز تا کنون، سخت کوش، با فرهنگ، متدین نیکوکار و میهمان نواز بوده اند. مردان بزرگ و سرشناسی در این دیار پرورش یافته و به مردم خدمت کرده اند چون علی حسن باخزری که وزارت شاهان سلجوقی را داشت، شیخ المشایخ سیف الدین، …مردم تایباد از تبار آریایی ها و ایرانی الاهل هستند. زبان آنان فارسی با گویش محلی است. همه مردم این شهر مسلمان و پیرو مذهب سنی و شیعه جعفری هستند.

▪ توانایی های اقتصادی:
اقتصاد تایباد بر کشاورزی و دامداری استوار شده است. کشاورزی تایباد به گونه ی سختی بوده و کشت بیشتر آبی و پررونق است. برای آبیاری زمین های کشاورزی بیشتر از رودخانه و کاریز استفاده می شود. فرآورده های مهم آن عبارتند از:  تره بار، زیره، گندم، جو پنبه، چغندقند ع زرد آلو، انگور، توت، انار وانجیر.دامداری نیز به گونه ی سختی رواج دارد، ولی فرآورده های آن جنبه ی صادراتی نداشته واز پشم دام ها برای قالیچه بافی استفاده می شود. در گذشته در تایباد پرورش کرم ابریشم رواج داشته است. رکن الدوله که در روزگار قاجار به این ناحیه سفر کرده است می نویسد: تایباد قلعه ی معتبر و آبادی است.