دین و زندگی تایباد

اللهم صل علی محمدوآل محمد

دین و زندگی تایباد

اللهم صل علی محمدوآل محمد

تایباد

ناحیه تایباد یا همان ناحیه باخزر، در دوران پیش از تاریخ و هم چنین در دوران های گوناگون پادشاهی ایرانیان، وجود داشته زیر نظر شاهان ایرانی، چون هخامنشیان و اشکانیان و پس از آن ساسانیان اداره می شده است.مردم تایباد از دیر باز تاکنون سخت کوش، با فرهنگ، متدین، نیکوکار، و مهمان نواز بوده اند. مردانی بزرگ و سرشناس چون علی حسن باخزری، که وزارت شاهان سلجوقی را داشت، شیخ المشایخ سیف الدین و … در این دیار پرورش یافته و به مردم خدمت کرده اند. مردم تایباد از تبار آریایی و ایرانی الاصل هستند. زبان آنان فارسی با گویش محلی است. همه مردم این شهر مسلمان و پیرو مذهب سنی و شیعه جعفری هستند. مهم‌ترین صنایع دستی این شهرستان قالیچه بافی و پرورش کرم ابریشم رایج است. از روزگار کهن قالی‌بافی در این شهرستان رایج بوده است مواد اولیه قالی در این شهرستان با پشم گوسفندان تهیه می‌شود. هم چنین از گذشته های دور پرورش کرم ابریشم در این شهرستان رایج بوده است رکن الدوله در روزگار قاجار به این شهر سفر کرده است می نویسد: «تایباد قلعه معتبر و آبادی است ابریشم هم جای عمل می آید وخالی از امتیاز نیست». برج کلات در نزدیکی روستای کلات، میان تایباد و خواف، کاروان‌سرای شاه عباسی و مسجد و آرامگاه شیخ زین الدین تایبادی مهم ترین دیدنی های این منطقه را تشکیل می‌دهند.

مکان های دیدنی و تاریخی

برج کلات در نزدیکی روستای کلات، میان تایباد و خواف، کاروان‌سرای شاه عباسی، مسجد و آرامگاه شیخ زین الدین تایبادی مهم ترین دیدنی های این منطقه را تشکیل می‌دهند.

کشاورزی و دام داری

فرآورده‌های مهم کشاورزی این شهرستان عبارت اند از : تره بار، زیره، گندم، جو، پنبه، چغندر قند، زردآلو، انگور، توت، انار و انجیر. دام‌داری نیز به گونه سنتی رواج دارد‌ولی فرآورده های آن، جنبه صادراتی نداشته و از پشم دام برای قالیچه بافی استفاده می شود.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

تایباد در‌گذشته «مغول‌آباد» «باخرز»، «طیبات»، «‌طایباذ»، «تائی آباد»، «تایب آباد»، «تایاباد»، «تایاباذ»، خوانده می‌شده است. نام نخستین این شهر «مغول آباد» بوده،‌ که مغولان در اوایل سده 7 هـ . ق هنگام ورود به این ناحیه، آن را به نام خود خواندند. بعدها این محل، در اثر شیوع طاعون خالی از سکنه و ویران گردید. سال ها بعد، بار دیگر مردم در آن جا ساکن شده شهر را آباد کردند. نام «طیبات» به سبب سکونت شمار زیادی از عالمان، عارفان و مردان پاک ‌از جمله شیخ زین الدین ابوبکر - پیر تیمورلنگ - در این شهر به آن اتلاق شده است. مردم محل بر این باورند، که در شهر تایباد و پیرامون آن، بادی می‌وزد، که مدت وزش آن در یک شبانه روز، (24 ساعت) دوازده ساعت است، یعنی نیمی از یک شبانه روز، که آن (12 ساعت) را « تای» می نامند. از این رو به این شهر «تای‌ باد» گفته اند. ناحیه تایباد یا همان ناحیه باخرز، در دوران پیش از تاریخ و هم چنین در دوران های گوناگون پادشاهی ایرانیان، وجود داشته زیر نظر شاهان ایرانی، چون هخامنشیان و اشکانیان و پس از آن ساسانیان اداره می شده است. پس از لشکرکشی مسلمانان، این ناحیه در 31 هـ . ق، به تصرف عرب ها در آمد، و پس از آن طاهریان، صفاریان و سپس سامانیان، بر خراسان، از جمله تایباد چیره شدند. تایباد در سده 6 هـ . ق دستخوش تاخت و تاز غزان قرار گرفت، و در آغاز سده 7 هـ . ق، گرفتار حمله خانمانسوز مغول گردید،‌ سپس تیمورلنگ، مردم این دیار را به خاک و خون کشید، با همه این بلاها، دیری نپایید که بر ویرانه های خاک این سرزمین بار دیگر بناها برافراشته شد و آبادانی گذشته را اندک اندک باز یافت، و در سده 13 هـ . ق، به اوج خود رسید.در دوران قاجاریان ناحیه باخرز (تایباد) توسط خان ها و رؤسای عشایر، به ویژه ایل هزاره، اداره می شد. در اوایل دوران پهلوی، هزاره ها بر ضد حکومت مرکزی قیام کردند،‌ از این رو در 1312 هـ . ش، زمین های محمد یوسف هزاره (صولت السلطنه) - رییس ایل هزاره - با زمین هایی در یزد و فارس جابه جا شد و به آن حدود تبعید شدند. پس از شهریور 1320 هـ . ش و ورود متفقین به خاک ایران،‌ صولت السلطنه از فرصت استفاده کرده به خراسان بازگشت و در بهمن 1320 هـ . ش، تایباد را اشغال و سپس دیگر نقاط باخرز را گرفت. وی با فرستادن نیرو در چند روز بعد شکست خورد و به کلات نادری گریخت و در 29 اسفند 1320 هـ . ش به همراه خانواده خود تسلیم شد.

مشخصات جغرافیایی

شهرتایباد، مرکز شهرستان تایباد، ‌با پهنه‌ای حدود 970 هکتار، در خاور استان خراسان رضوی، در مسیر راه مشهد – اسلام قلعه واقع شده و از نظر جغرافیایی در 33 درجه و 44 دقیقه و 30 ثانیه پهنای شمالی و 60 درجه و 46 دقیقه و 15 ثانیه درازای خاوری و بلندی 180 متری از سطح دریا قرار دارد. شهرستان تایباد، با پهنه ای حدود 5084 کیلومتر مربع، در شمال خاوری استان خراسان رضوی، در کنار مرز ایران و افغانستان قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان تربت جام، از باختر به شهرستان تربت حیدریه، از جنوب به شهرستان خواف و از خاور به افغانستان محدود است و هریرود در این ناحیه، مرز ایران و افغانستان را مشخص می سازد. هوای شهر تایباد معتدل و خشک است و بیش ترین درجه حرارت در تابستان ها، 40 درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان ها، 9 درجه زیر صفر است. میانگین بارندگی سالیانه این شهر، به 240 میلی‌متر می رسد. راه های دسترسی به این منطقه عبارت اند از:
1) راه تایباد – تربت جام، به درازای 62 کیلومتر.
2) راه تایباد – اسلام قلعه، به درازای 20 کیلومتر.
3) راه تایباد – سنگان، به درازای 67 کیلومتر.

ریشه نام تایْباد

تایباد در گذشته باخرز نامیده می شد . لغت نامه دهخدا در باره ریشه نام باخرز می‌نویسد: «باخرز ناحیه ایست دارای قریه‌های بزرگ که بین هرات و نیشابور واقع شده و اصل آن "باد هرزه " می‌باشد ». حافظ ابرو در کتاب جغرافیای تاریخی‌اش می‌نویسد: « ولایت باخرز در قدیم آن را بادهرزه نوشته‌اند یعنی محل باد ناحیتی است. » جغرافیای سیاسی کیهان می‌نویسد: « باخرز ظاهراً در اصل بادهرزه بوده، زیرا که در محل وزیدن باهای سخت واقع شده است ».

در مِرآتُ البُلدان ناصری آمده است : « باخرز در اصل بادهرزه بوده، زیرا جای وزیدن بادها است ». اسفرازی می نویسد: « باخرز نام بلوک پهناوری است واقع در میانه هرات و نیشابور و کلمه باخرز در زمان پهلوی بادهرزه بوده زیرا آنجا وزیدنگاه بادهاست ». بنابراین آنچه از کتب تاریخی دریافت می شود این است که نام باخرز در اصل " بادهرزه " یا " بادهرز" بوده است و ریشه در عواملی طبیعی دارد. زیرا محل وزش بادهای سخت است و باخرز جایگاهی میان هرات تا نیشابور بوده ، بنابراین باخرز در گذشته بسیار بزرگ تر از امروزه بوده و تایباد بخشی از سرزمین اصلی باخرز را در برگرفته است.

ریشه نام تایباد:

در لغتنامه دهخدا آمده است :« تایباد که در برخی کتب جغرافیایی «تایاباد » و « طایباد » آمده اکنون در تداول مردم «طیبات » تلفظ می‌شود و نام قصبه مرکزی بلوک پائین ولایت باخرز و خواف، به سرحد ایران و افغانستان است، ولی در خاک ایران واقع شده است »

در فرهنگ عمید آمده است :« تایباد قصبه ایست از توابع باخرز و مرکز پایین ولایت، دارای چهار هزار نفر جمعیت و سابقاً طیبات نامیده می‌شد و گویند اصل آن تائب آباد و یا تایاباد و طایباد بوده است ».

در حبیب السیر آمده است: « تایباد قریه ایست از باخرز و از آنجاست عارف مرشد شیخ زین الدین پیر امیر تیمور، صاحب قرآن و اصل در آن تایب آباد بوده و تایباد مخفف آنست ».

برخی از مردم درباره ریشه نام تایباد گویند « طیبات » نام اصلی تایباد است یعنی جایگاه پاکان و برگزیدگان.

گروهی نام اصلی تایباد را «تی باد » یعنی جایی که بادهای شرقی تمام می شود می دانند .

مردم تایباد بر این باورند که در تایباد و پیرامون آن بادی می‌وزد که مدت وزش آن در یک شبانه روز دوازده ساعت است، که آن 12 ساعت را « تای» می نامند. از این رو به این شهر «تای‌ باد» گفته اند.

بنابراین تایباد همان « «تای باد» است و ریشه در عوامل طبیعی که بادهای هرز می باشد دارد.

تایباد در‌گذشته «مغول‌آباد» «باخرز»، «طیِّبات»، «‌طایباذ»، «تائی آباد»، «تایب آباد»، «تایاباد»، «تایاباذ»، خوانده می‌ شد. نام نخست تایباد «مغول آباد» بود‌ زیرا مغولان در آغاز سده هفتم هجری قمری به این سرزمین آمدند و خانه گزیدند . بعدها این محل در اثر بیماری طاعون تهی از مردمان و ویران گردید. سال ها بعد، بار دیگر مردم در آنجا خانه ساختند.

تایباد یا همان باخرز، در روزگار ایران باستان بوده است و پس از لشکرکشی مسلمانان این ناحیه در 31 هجری قمری به تصرف عرب در آمد و پس از آن طاهریان، صفاریان و سپس سامانیان، بر خراسان، از جمله تایباد چیره شدند. تایباد در سده 6 هجری قمری دستخوش تاخت و تاز غزان قرار گرفت و در آغاز سده 7 هجری قمری گرفتار حمله خانمانسوز مغول شد،‌ سپس تیمورلنگ، مردم این دیار را به خاک و خون کشید، با همه این بلاها، دیری نپایید که بر ویرانه های خاک این سرزمین بار دیگر خانه ها ساخته شد و آبادانی گذشته را کم کم باز یافت و در سده 13 هجری قمری به اوج خود رسید.

اثار تاریخی و باستانی تایباد

بنا به استناد گزارش باستان شناسان شهرهای تاریخی مهمی در سطح شهرستان وجودداشته که بر اثر حمله مغول و به خاک و خون کشیده شدن ساکنین آنها ویران شدند که در اینجا مختصری از این شهرها ارایه می دهیم: الف- شهر تاریخی مالین شهر مالین یکی از شهرهای پر آوازه شهرستان تایباد است که در جنوب شهر باخرز فعلی بنا شده بود. مالین تا قرن ششم هجری مرکز حکام محلی شهرستان تایباد بوده است که بر اثر حمله مغول به ویرانی کشیده می شود، سیاحان و جغرافی دانان قرون گذشته تعاریف بسیار زیبایی از این شهر ارائه داده اند و آن را با نیکویی ستوده اند. مالین در قرن چهارم از رونق بسیار بالایی برخوردار بوده است و صنایع پارچه بافی آن مشهور است و گویند که سالانه 30 هزار عدل پارچه ابریشمی ار این شهر صادر می شده، از طرف دیگر صنایع فلری و ساخت ابزارآلات جنگی رواج داشته، به طوری که کوره های ذوب فلز بر جای مانده یادآور دوران با شکوه این شهر است. مالین در قرون چهارم و پنجم مرکز علم و دانش و فرهنگ و ادب بوده و عرفا و دانشمندان بسیاری به این خطه منسوبند.`پس از خرابی مالین بر اثر حملات مغول، بسیاری از جمعیت آن کشته شدند و پس از خوابیدن غائله مغول مجددا به محل مالین بر گشته و شهر نو بنیاد (( شهر نو)) را بنا می کنند که فعلا بنام ((شهر نو باخرز)) نامیده می شود. خرابه های مالین در جنوب شهر فعلی باخرز بر روی تپه های استراتژیک بنا شده است و از موقعیت ممتاز دفاعی بر خوردار بوده است. دالانهای زیرزمینی و برج و باروهای سترگ همراه با کوره های سفال پزی و کوره های ذوب فلز در داخل حصار، حاکی از قدرت فوق العاده دفاعی و اقتصادی این شهر است. آثار فلزی و خمهای پر از خاکستر و گاهی موارد فلزات گرانبها و انواع ظروف سفالی و معماری و دفاعی شهر همگی بازگوکننده فرهنگ تمدنی قوی است که برای سالیان سال در این گوشه از شهرستان پی افکنده بوده است. ب-تایباد شهر تایباد نیز یکی از شهرهای قدیمی در شهرستان محسوب می شود. شهر اولیه تایباد در اطراف مزار مولانا قرار داشته است. آبادی شهر تایباد به قرون سوم و چهارم هجری می رسد، زیرا که گروهی معتقدند بر اثر حمله مغول این شهر یا قصبه ویران شده است. آبادی شهر تایباد مجددا توسط خود سربازان مغول صورت گرفته و گروهی در این شهر ساکن می شوند و محله ای که اینها ساکن شدند هنوز هم به مغول آباد مشهور است.در سالهای 640 ق بر اثر بیماری طاعون جمعیت ساکن به نواحی اطراف پراکنده میشوند و شهر در اثر حوادث طبیعی تخریب میشود. بعدها شهر آباد می شود و به عنوان مرکز حکام محلی شهرستان محسوب می شده است، زیرا در زمان حمله تیمور جزء شهرهای بزرگ منطقه بوده و حاکمان و امرای محل بر آن حکومت میکردند. پس از حمله تیمور و ملاقات وی با مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی این شهر به مرور رونق می گیرد و در طی تاریخ گذشته تا امروز حوادث زیادی را دیده است. قاجار می باشند و در اینجا فقط به ذکر نام آنها می پردازیم آثار هنر معماری دوره اسلامی الف- میل کرات یکی از قدیمی ترین آثار هنری شهرستان که در دوره سلاجقه ساخته شده است میل کرات نام دارد که از آجر ساخته شده است و در کنار روستای کرات است. میل کرات دارای 25 متر ارتفاع و 20 متر محیط قاعده است و قاعده ی آن شکلی هشت ضلعی و قسمت بالای آن استوانه است. آجر کاری و نقوش هندسی آجری هنوز بر روی آن مشخص است. میل کرات در سر راه کاروان ها قرار داشته که از ایالات قهستان به سمت شرق در حرکت بوده و این میل علامتی بوده برای راهنمایی کاروان ها و مسافران تجاری و بازرگانی. در دوران های بعدی قسمت انتهایی میل تخریب شده ولی همچنان تا بحال پا بر جا و استوار است. ب: مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی یکی دیگر از آثار مهم هنری تایباد مسجد مولانا است که در دوران تیموری و در زمان شاهرخ در کنار مزار مولانا ساخته شده است و مسجد مولانا از زیبایی خاصی برخوردار است و با کتیبه هایی زیبا آذین بسته شده است. کتیبه معرق آجر ایوان مسجد کم نظیر و شاید بی نظیر است. مسجد مولانا به حق از جمله شاهکار های هنری کم نظیر دوران تیموری است. ج:آب انبار مزار مولانا در مقابل سر در ورودی مسجد مولانا ؤآب انبار هشت ضلعی کوچکی قرار دارد که منتسب به دوره تیموری است که سر در کوچکی دارد و سقف آن بر روی یک سری گوشه سازی و به صورت کلمبو زده شده است. د: مزار شاهزاده قاسم ابن محمد ابن ابی بکر مزار شاهزاده قاسم بنایی صلیبی شکل است که ورودی آن به سمت مشرق و محراب آن بر دیوار مقابل ورودی است و حجم شرقی بنا عبارت است از ایوان ورودی که با گچ اندود شده است و طاق نمایی که در طرفین ایوان تعبیه شده محراب گچی زیبا و گچبری های بسیار زیبای آن نشانگر معماری داخلی اصیل و با شکوه ان است انی بنا مربوط به دوره صفوی است و طبق نظر متلعین محلی مزار مربوط به شاهزاده قاسم ابن محمد ابن ابی بکر قحافه و پدرام فروه می دانند که مادر امام صادق است پوشش مزار ظاهرآ گنبد بوده که به علت نا معلوم خراب شده است و به جای آن به کمک چوب پوشش مسطحی بر روی آن ایجاد شده است. هـ : رباط عباس آباد این رباط از رباطهای عباسی است که بقولی 999 تای آن در سراسر کشور در زمان شاه عباس از آجر ساخته شده است. رباط دارای آب انبار می باشد و دو حیاط دارد که حیاط اول بعنوان فضای تقسیم استفاده می شده که در دوطرف ان اسطبل اسبها قرار دارد و از روبروی ورودی اصلی بنا وارد حیاط دیگر می شویم که شامل چهار ایوان بر روی محورهای اصلی و حجره هایی در بدنه های حیاط می باشد. و: آثار دیگر از دیگر آثار تاریخی شهرستان می توان مزار شیخ برهان الدین فرزند شیخ احمد جامی را نام برد که در مشهد ریزه واقع شده است. همچنین در ارتفاعات باخرز در کوه سربر و در ارتفاع 2500 متری در جنوب غربی استاد آتشکدهای از دوران زرتشتی وجود دارد و در جوار آن گورستانی ازدوران گبرها است.

__________________

معرفی شهرستان تایباد استان خراسان رضوی

مشخصات جغرافیایی:
شهرستان تایباد در قسمت شرقی استان خراسان و در کنار مرز مشترک ایران و افغانستان واقع شده است. گستردگی این شهرستان در بین 34 درجه و 29 دقیقه تا 35 درجه و 16 دقیقه و 28 ثانیه عرض و 59 درجه و 59 دقیقه و 50 ثانیه تا 61 درجه و 5 دقیقه و یک ثانیه طول جغرافیایی می باشد. این شهرستان از شمال به شهرستان تربت جام، از جنوب به شهرستان خواف، از غرب به شهرستان تربت حیدریه و از شرق با کشور افغانستان محدود است.تایباد از دو بخش کوهستانی در شمال و دشت در جنوب تشکیل شده است. ارتفاعات شمال تایباد به نام کوههای باخرز شهرت دارد که ادامه کوههای بزد در تربت جام است.دشتهای تایباد که در جنوب و غرب آن واقع اند عبارتند از دشتهای فورنه، گرمه، محمد آباد، محسن آباد، کرات، کاریزچه، سرداب، پلبند، و دشت بی حاصل دوغارون علاوه بر هریرود که در شرق تایباد مرز ایران و افغانستان است رود شهرنو یاربس از ارتفاعات شمال غرب سرچشمه گرفته و پس از عبور از کنار شهرنو باخرز به هریرود می ریزد. این رودخانه فصلی است

پیشینه تاریخی شهرستان تایباد
نتایج بررسیهای باستان شناسی حکایت از آن دارد، از هزاره سوم پیش از میلاد این ناحیه مورد سکونت قرار گرفته است. نخستین بار(( گونتر کوربل)) در سال 1974 میلادی مسیر تربت جام- تایباد را مورد بررسی قرار داد و در این محدوده نقاط باستانی مهمی را شناسایی نمود. همچنین این ناحیه در دوران تاریخی بعنوان مکانی آباد جمعیت بسیاری را بخود جلب کرده، به گونه ای که در دوران پارتها یکی از ولایت قلمرو آن سلسله بوده است منطقه کنونی تایباد در متون تاریخی به باخرز شهرت داشته و گاه از آن به عناوین (( گواخرز)) و (( بادهرزه)) نام برده شده و در نقطه تلاقی راههای پر رفت و آمد و تجاری قدیم که نیشابور را به هرات و قهستان و سرخس متصل می کرده قرار داشته است. باخرز در سال 29 ه.ق بوسیله (( ابوسالم یزیدبن جرشی)) فتح شد. (( مالین)) بعنوان مرکز باخرز در سده چهارم هجری شهری آباد و پررونق بود و برخی متون در همان سده جام و باخرز را بعنوان یک ولایت بشمار آورده و از دهکده های آباد آن نام برده اند. در سال 644 ه.ق این منطقه در شمار مضافات هرات از سوی حکام وقت به ملکوت کرت اعطا گردید. پس از آن در سال 720 ه.ق (( عبدالعزیزبن شهاب الدین)) حاکم دست نشانده کرت از اطاعت (( ملک غیاث الدین)) سر پیچی کرد و جنگی خونین در رزه( ریزه) بین آنها در گرفت. در اوایل سده هشتم هجری شخصیتی بزرگ بنام (( زین الدین ابوبکر)) در باخرز ظهور کرد و منطقه را از افکار خود متاثر ساخت. علاوه بر آن در دوره تیموری نیز این ناحیه مورد توجه بود، بطوری که بنای با عظمتی برای تجلیل از مقام عرفانی (( زین الدین ابوبکر)) ساخته شد. در سال 998 هجری (( عبدالمومن خان ازبک)) به خراسان روی آورد و باخرز را تصرف کرد. به رغم آن در سال 1025 ه.ق نیز حمله دیگری بوسیله ازبکها به نواحی شرق ایران بویزه جام، خواف و باخرز صورت گرفت. ابدالیها از جمله اقوامی بودند که در سال 1128 هجری به سرداری (( عبدالله خان)) این ناحیه را تصرف کردند.
همچنین در سال 1141 هجری نادر شاه افشار که در آن دوران سردار شاه طهماسب صفوی بود،(( فرمان آباد)) باخرز را محاصره کرد و افاغنه ابدالی را سرکوب نمود. در آغاز حکومت قاجاریه باخرز در قلمرو (( اسحاق خان قرایی) بود که پس از مرگ وی افاغنه هجوم به آن خطه را دوباره از سر گرفتند. امروزه شهر تایباد مرکز شهرستان تایباد و باخرز یکی از بخشهای آن به شمار می آید. تیره های مختلف و متعددی که در سراسر تایباد پراکنده اند گواه محکمی بر رویدادها و حوادث این ناحیه و تاثیرات آن بر منطقه است.

تایباد به روایت سایت های دیگر
منبع : ویکی پدیا فارسی با اضافات

تایباد مرکز شهرستان تایباد ادر استان خراسان رضوی است.جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۴۷٫۵۳۵ نفر بوده است.این شهر در ۶۰ کیلومتری جنوب تربت جام و ۲۲۵ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع شده است. ارتفاع این شهر از سطح آبهای آزاد ۸۰۶ متر گزارش شده است.شهر تایباد با سابقه و قدمت طولانی خود و دارا بودن آثار و بناهای تاریخی از جمله شهرهای کهن این مرز و بوم به حساب میآید. این شهر در مسیر ارتباطی تربت جام، فریمان، سنگان، خواف، تربت حیدریه به مشهد متصل میشود.

[فقط اعضا قادر به مشاهده لینک ها هستند . لطفا برای ثبت نام اینجا کلیک کنید...]

موقعیت شهرستان تایباد روی نقشه ایران
مختصات: ۳۴٫۷۴ شمالی،۶۰٫۷۷ شرقی

نام رسمی	تایباد
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	تایباد
بخش	مرکزی
جمعیت	127679
مساحت	4756
زبانهای گفتاری	فارسی با گویش بیرجندی
ارتفاع از سطح دریا	806 متر

تاریخچه و علل پیدایش شهر تایباد
در کتب تاریخی ( حبیب السیر و نفحات جامی ) تایباد از جمله مراکز قدیمی ایران زمین میباشد و در حدود ۷۰۰ سال پیش جمعی از اقوام مغول در این آبادی که به نام مغول آباد بوده زندگی می کردند. این قوم به علت بروز بیماری طاعون در افغانستان محل سکونت خود را ترک و به جنوب ایران رفتند و روستای آنان مدتی ویران بوده تا این که شخصی به نام تائب به فکر تجدید بنا و عمران تایباد کنونی و سهل آباد آن عصر می افتد. لیکن این بار هم به علت ناامنیهای مرزی دیر یا زود به ویرانی کشیده شده و مردم ساکن آن به اطراف متفرق میشوند تا این که هنگام حمله حسام السلطنه به هرات و کوچاندن ایرانیان مقیم هرات به تایباد باز این ده ویرانه اعتباری پیدا میکند و چون مرکز حکام محلی قرار میی گیرد از مناطق دیگر علما و دانشمندان به آن جا میآیند.

موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای طبیعی
شهرستان تایباد بر پنه جغرافیایی شمال شرق استان خراسان رضوی واقع شده است . این ناحیه یا ارتفاع 600 تا 1000 متری اسطح دریاها ی آزاد و مساحت تقریبی 4756 کیلومتر مربع از شمال به شهرستان تربت جام ، از شرق به مرزهای سیاسی کشور افغانستان ، از جنوب به شهرستان خواف و از مغرب و جنوب غربی به تربت حیدریه محدود می گردد.مرکز این شهر ستان ، شهر تایباد و بر اساس آخرین تقسمات کشوری دارای سه بخش مرکزی ، باخرز و میان ولایت و 4 شهر تایباد ، مشهد ریزه و کاریز و 6 دهستان میباشد . جمعیت شهرستان تایباد در سال 1385 شمسی حدود 145910 نفر بر آورد گردیده است . از نظر چهره طبیعی بخش شمالی و جنوبی ان کوهستانی بوده و شامل ارتفاعاتی از جمله باخرز و ارزنه است. در جنوب و غرب آن نیز دشتهای فرزنه، محمد آباد، سرداب،کاریزچه ، پلبند ، دشت بی حاصل دو غارون و ... قرار دارد. تایباد اقلیمی معتدل مایل به گرم دارد و از نظر بارندگی در زمره مناطق خشک به شمار می آید و بادهای مهروف یکصد و بیست روزه سیستان نقش مهمی در خشکی هوا دارد. از مهمترین رودهای فصلی این شهرستان میتوان به"ربس"درشمال و رود مرزی "هریر رود "در شمال شرقی آن اشاره نمود.پیشینه تاریخی
یافتههای باستانشناسی موید سکونت و فعالیتهای انسانی در این ناحیه از هزاره سوم پیش از میلاد است. گونتر کوریل نخستین پژوهشگری بود که در سال 1974 مسیر تربت جام ، تایباد را مورد بررسی قرار داد . این ناحیه دوران تاریخی به عنوان فپقلمرو آباد جمعیت بسیاری را به خود جلب کرده است .به گونه ای که در دوران پارتها یکی از ولایات آن سلسله بوده است.منطقه کنونی تایباد در متون کهن به "باخرز"شهرت داشته و گاه از آن با عناوین "گواخرز"و "بادهرزه" نام برده شده و در منطقه تلاقی راههای تجاری قدیم که نیشابور را به هرات و قهستان و سرخس متصل می کرد قرار داشته است. باخرز در سال 29ه.ق توسط سپاهیان اسلام فتح گردید و مالین بعنوان مرکز باخرز از نظر رونق و اعتبار به مرتبه ای رسید که در سده چهارم هجری شهری آباد به شمار می آمد.این منطقه در سال 644ه.ق در شمار مضافات هرات به ملوک کرت اهدا گردید. در اوایل سده هشتم هجری شخصیتی بزرگ و عرفانی به نام مولانل شیخ زین الدین ابوبکر تایبادی در باخرز ظهور کرد و منطقه را از افکار خویش متاثر ساخت. توجه به این ناححیه در دوره تیموری نیز ادامه یافت به طوری که بنای با عظمتی برای تجلیل از مقام عرفانی "زین الدین ابوبکر " ساخته شد. باخرز در قرون بعدی بویژه در سال 998و1025 ه.ق توسط عبدالمومن خخان ازبک و در سال 1128 بوسیله افاغنه ابدالی تصرف گردید.به هر حال تیرههای مختلف و متعددی که در سراسر تایباد پراکنده اند گواه محکمی بر رویدادها و حوادث این ناحیه و تاثیرات آن بر منطقه می باشد.

آثار تاریخی شهرستان تایباد
مسجد و مزار شیخ عبدالله
این بنا منصوب به مدفن (شهاب الدیت عبدالله )از عرفای باخرز است که در سال 827ه.ق دارفانی را وداع گفت و در قبرستان شهر مالین روی در نقاب خاک کشید. فضای داخلی مسجد آرامگاه وی در عین سادگی به دلیل دارا بودن محرابی با تزیینات گچبری از صلابت خاصی برخوردار است . وجود چله خانه در بنای مزبور مومید استفاده آ ن به عنوان خانقاه نیز می باشد.ساختار معماری مسجد شیخ عبدالله بیشتر به اسلوب ابنیه اواخر دوره صفویه نزدیک است.
مجموعه تاریخی مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی
مهمترین شاخص تاریخی شهر تایباد ایوانی است رفیع مزین به کاشیکاری و کتیبههای زیبا که امروزه در کنار گورستان قدیمی شهر در خیابان مولانای غربی واقع است و موید ارادت و توجه به شخصیت عرفانی مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی است . وی از مشایخ صوفیه وازجمله عرفای سده هشتم هجری است. مدفن مولانا زین الدین الولکر در میان محوطه این مجموعه تاریخی قرار داردکه درخت پسته کهنسالی سایههای خودرا بر روی آن افکنده است . در مجاورت آن نیز مسجد و ایوانی زیبا با نضمام دو حجره دو طرفه د ر طرفین و با فضای داخلی به صورت شاه نشین صلابت خاصی را به این مجموعه بخشیده است.از ویژگیهای مهم این بنا کتیبهٔ آجری بر زمینه کاشی فیروزه ای ایوان به خط ثلث به قلم (جلال الدین محمدبن جعفر ) است. معماری بنا در سال 848ه.ق به پایان رسیده و بانی آن "پیر احمد خوافی" وزیر با درایت شاهرخ تیموری بوده است . در ابتدای ورود به مجموعه آب انباری وجود دارد که ساختار معماری آن بدون پاشیر است و با رشته پلکان مستقیما به داخل مخزن منتتهی می گردد.بنای واقع در میانه گورستان مجاور این مکان نیز منسوب به آرامگاه شیخ علی پدر زین الدین ابوبکر است.
میل کرات
در قرون و سدههای پیشین ،میل آجری کرات راهنمای کاروانیان و مسافرانی بود که راه خواف به باخرز را طی می نمودند. امروزه این اثر تاریخی در 25 کیلومتری تایباد در کنار روستایی به همین نام واقع شده است. بنای مزبور با بلندی 25 متر دارای ساختار دو قسمتی است به طوری که بخش تحتانی هشت ضلعی و بخش فوقانی آن استوانه ای است. از جمله تزیینات معماری این میل می توان به وجود (شرفه) گره چینیهای آجری و بقایایی از یک کتیبه معقلی اشاره نمود. ویژگیهای این بنای تاریخی اسلوب معماری دوره سلجوقی را به همراه دارد.
شهر تاریخی مالین
تپههای مشرف بر شهر باخخرز واقع در 50 کیلومتری شمال غربی تایباد حکایتگر وجود شهری بزرگ، آبادو پر رونق در صدر اسلام است . این مکان که روزگاری به شهر (مالین) مشهور بود ، در داخل حصاری دایره شکل قرار داشته و محل کهندژ آن امروزه به صورت تپه ای مرتفع دیده می شود. بنا بر منابع و متون کهن ، مالین روزگاری کرسی باخرز قدیم و در سده چهارم هجری شهری آباد بود و غله و پارچه فراوان از آن ناحیه صادر می شد. از طرفی این شهر در اوایل سده هفتم هجری یکصدو شصت آبادی داشته است.
تنگل و بند استای
از جاذبهها و چشم اندازها ی طبیعی بخش میان ولایت شهرستان تایباد تنگل استای از اهمیت ویژه ای به لحاظ گردشگری برخوردار است. دره استای (تنگل خور) که شامل درختان میوه و درختان جنگلی است به طور کلی منطقه ای کوهستانی را به دوستداران طبیعت عرضه می نماید. بند استای نیز آبگیری است که در 53 کیلومتری غرب شهر تایباد واقع است و به سبب آن ، محوطه پیرامون این گردشگاه آبی دارای آب و هوای مطبوعی برای استفاده گردشگران است . همچنین از جاذبههای تاریخی روستای استای به بقایای قلعه ای سنگی ، مسجد جامع، آب انبار ، تپه استای و زیارتگاه استای اشاره نمود.
بنای مزار شاهزاده قاسم (مشهد ریزه)
مشهد ریزه در فاصله 29 کیلومتری غرب تایباد واقع شده است. در ضلع جنوبی این مکان در میان قبرستان قدیمی بنایی قرار دارد که به مزار شاهزاده قاسم معروف است. اهالی بر این باورند مقبره مزبور متعلق به ( قاسم بن محمد ابی بکر قحافه) و پد ر(ام فروه) از شخصیتهای تاریخ اسلام است . بنای مزبور مشتمل بر اتاقهایی پیرامون یک فضای مرکزی است که در آن هشت محل چله خانه تعبیه شده است. بنای مزار متعلق به دوره صفوی است.

رباط عباس آباد
این رباط تاریخی در فاسله 28 کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کناره راه قدیمی این شهر به تربت جام قرار دارد. بنای مزبور مشتمل بر دو حیاط،به انضمام ایوان، ایوانچه، اتاقکهاو آب انبار میباشد و بقایای معماری آن حکایت از گذشته ای با عظمت در سایه امنیت دارد. فضای داخلی اتاقها در عین سادگی مکان مناسبی برای اقامت کاروانیان و مسافران خسته از راه بوده است. از دیگر ویژگیهای این رباط وجود عنصر تدافعی (سنگ انداز) در بخش فوقانی ورودی آن است و در مجموع بنای آن از یادگارهای معماری دوره صفوی است.
رباط سنگیبقایای این رباط سنگی که به فاصله کمی از میل تاریخی کرات و آن سوی جاده تایباد به خواف قرار دارد ،در گذشته توقفگاه کاروانیان و مسافران این ناحیه بوده است. قرائن معماری و آوارهای باقی مانده از رباط نشان می دهد ورودی بنا دارای طاقی سرپوشیده است که به حیاط مرکزی آن منتهی می گردد و آبگیری سنگی نیز برای تامین آب مصرفی کاروانیان و احشام در آن تعبیه شده بود . سفالهای پراکنده پیرامون این رباط سنگی موید بنیان اثر در دوره سلجوقی و استفاده از آن تا دوران تیموری است.
سنگ مزارا ت باخرز(شهرستان تایباد)الواح قبور به عنوا ن انعکاسی از هنرایرانی در دوره اسلامی و شاهدی بر بازشناسی و بازنگری در فرهنگ گذشتگان از جمله اعتقادات، آیین ها، افکار و آراء و هنرهای تزیینی به شمار می آید. منطقه باخرز با پیشینه ای کهن جایگاه تعدادی از این نوع سنگ مزارات است که گویای یکجا نشینی اقوام با بینشهای خاص در روستاهای شیزن، سوران، جوزقان و مشهد ریزه می باشد. این سنگها به چهار نوع ستونی، سنگ لوح عمودی و افقی و الواح بی نام و نشان تقسیم شده و با مضامین و نگاشتههای مختلف دارای تزئیناتی از جمله اسلیمی، ترنج و نقوش محرابی است. این آثار فاصله زمانی سده هشتم هجری تا اواخر دوره صفویه را دربر می گیرد.

قلعه اسکندرآباد
بنای این قلعه در 5 کیلومتری سمت غربی شهر باخرز واقع است. پیرامون دیواره بیرونی به استثناء ضلع شمالی آن دارای سه برج نگهبانی و تدافعی بوده اما فضای داخلی آن در حال حاضر بدلیل تخریبهای بسیار فاقد هرگونه اجزا و عناصر معماری است. ساختار معماری قلعه مشتمل بر سه بخش مسکونی در ضلعهای غربی و میانی است. سفالهای پراکنده متعلق به دورهٔ تاریخی و وجود قطعه سفالهای دوره هشتم و نهم هجری موید اهمیت این مکان در قرون و سدههای گذشته است.

محوطه تاریخی جوزقان
در فاصله 34 کیلومتری غرب تایباد و نزدیک به روستای جوزقان، محوطه ای کهن به همین نام قرار دارد. سفالهای پراکنده موید سکونت در این منطقه از صدر اسلام تا دوران صفویه است. ضلع جنوب غربی این محوطه به قلعه کهنه مشهور بوده و در مرکز آن تپه (سنگ کن) به چشم می خورد. همچنین قبرستان قدیمی آن نیز مدفن عرفایی به نامهای شاه مضراب، پیر بزه و پیر سفیدپوش است.

آب انبار قلعه کهنه ریزه
آنچه امروزه در میان بقایای قلعه ریزه خودنمایی میکند تنها بنای آب انباری آجری است که در زمره قدیمیترین نمونههای برجای مانده در منطقه باخرز دارای اهمیت بسیاری است. این بنا که در میان روستای ریزه واقع شده دارای سردر، پلکان و پاشیر می باشد. مخزن این آب انبار در گذشته بوسیله آب قنات پر می شد. کیفیت معماری انتساب این اثر را به پیش از دوره صفویه نشان می دهد.

طبیعت ارزنه
این منطقه بسیار زیبا با چشم اندازهای متنوع طبیعی در فاصله 62 کیلومتری غرب شهر تایباد واقع شده و ویژگی بارز آن علاوه بر وجود درختان چنار کهنسال، رودخانه ای است که از انتهای این دره و از میان کوهها جریان یافته و به پایین سرازیر می گردد. همچنین پستی و بلندیهای این مکان آبشاری بسیار زیبا را ایجاد نموده است. سرتاسر دره ارزنه توسط درختان غیر مثمر کهنسال با سایه ای دلپذیر پوشیده شده و همه روزه پذیرای گردشگران و دوستداران طبیعت است.

مشاغل و هنرهای سنتی
مشاغل سنتی در بسیاری از بازارهای سنتی شهر تایباد رواج دارند و استادکاران به تولیدات دستی و سنتی سرگرم اند. اگرچه از این مشاغل درآمد هنگفتی نصیب سازندگان نمی شود اما هنوز می توان در این شهر از مراکزی که در آنها هنر قالیبافی، آهنگری، تون بافی، خراطی و نجاری و مهمتر از همه ساخت سازههای سنتی رواج دارد، دیدن نمود.

سوغات و ره آورد سفر
سوغات و ره آورد سفر تایباد بافته هایی از پارچههای نخی است که به شکل انواع حوله در بازار شهر به همراه لباس هی محلی به فروش می رسد . تایباد به سبب داشتن سفرهٔ گستردهٔ آبهای زیز زمینی از کشاورزی قابل توجهی برخوردار است. اما مهمترین محصول این شهرستان خربزهی تایباد است که شیرینی آن زبانزد خاص و عام است.

موسیقی مقامی شهرستان تایباد
شهرستان تایباد در کنار خواف و تربت جام قطب موسیقی جنوب خراسان را تشکیل می دهد موسیقی این منطقه با بیش از پنجاه مقام زنده یکی از انواع حائز اهمیت موسیقی مقامی در کشور را ساخته است. تا کنون استادان تایبادی در بسیاری از جشنوارههای موسیقی به اجرای برنامه پرداخته اند. سازهای مهم این منطقه را دف و دو تار تشکیل می دهند.تفاوت موسیقی مقامی در میان سه شهرستان تربت جام، تایباد و خواف منحصر به نحوهٔ اجرای مقامها است . مرحوم استاد نظر محمد سلیمانی ، استاد برات ابراهیمی ،استاد غلامحسین سمندری ،استاد شریف زاده و..از پیشکسوتان و بزرگان موسیقی شهرستان تایباد محسوب می شوند.

دشت تایباد
دشت تایباد، دهستانی است از توابع بخش میان ولایت شهرستان کاشمر در استان خراسان رضوی.این دهستان بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت آن (۲٬۳۶۱ خانوار) ۱۱٬۳۱۵ نفر است

بخش مرکزی شهرستان تایبادبخش مرکزی شهرستان تایباد یکی از بخشهای شهرستان تایباد در استان خراسان رضوی ایران استتقسیمات کشوری

بخش مرکزی شهرستان تایباد

دهستان پائین ولایت
دهستان کرات

شهرها: تایباد و کاریز

جمعیت
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش مرکزی شهرستان تایباد در سال ۱۳۸۵ برابر با 77626 نفر بوده است و جمعیت فعلی طبق آمار استانداری خراسان رضوی 127679 نفر می باشد

کوهسنگی تایباد،
روستایی است از توابع بخش میان ولایت شهرستان تایباد در استان خراسان رضوی.جمعیت این دهستان بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ (۱٬۶۹۴ خانوار) ۷٬۶۱۴ نفر است

تایباد ، شهرستان و شهری در استان خراسان .

1) شهرستان تایباد (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش ، 679 ، 127 تن ). در مشرق استان خراسان واقع و مشتمل بر دو بخشِ مرکزی (= حومه ) دهستانهای میان ولایت (به مرکزیت مشهد ریزه )، پایین ولایت (به مرکزیت کاریز) و کرات (به مرکزیت کرات ) و بخش باخرز * با دهستانهای بالا ولایت (به مرکزیت قلعه نوعلیا) و باخرز (به مرکزیت باخرز) است .
شهرستان تایباد دو شهر به نامهای تایباد و باخرز دارد. شهرستان تایباد از شمال به شهرستان تربت جام ، از مشرق به مرز ایران و افغانستان ، از جنوب به شهرستان خواف و از مغرب به شهرستانهای تربت حیدریه و خواف محدود است . در شمال آن و در بخش باخرز، کوههای باخرز واقع است . رشته کوههای کم ارتفاعی با جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی نیز در آن امتداد دارد که در نزدیکی مرز افغانستان گدارها و تنگهایی دارد. دشت خدنگِ هریرود در مشرق این شهرستان واقع است . علاوه بر هریرود که در مشرق این شهرستان جریان دارد، چندین رود موسمی در آن جاری است ، از جمله رود کالِ مرغاب که از کوه رَنْجِه در حدود 40 کیلومتری شمال غربی شهر تایباد سرچشمه گرفته در شمال شهرستان جریان می یابد و پس از پیوستن شعباتی چند به آن ، به هریرود می ریزد. اراضی مزروعی تایباد با چندین رشته قنات که در شمال و شمال غربی آن جریان دارد آبیاری می شود.
شهرستان تایباد درختان گز، تاغ ، بَنه ، و گیاهانی چون بابونه ، شاه تره ، و پوشش گیاهی برای چرای دام دارد. آهو، روباه ، شغال ، گرگ و خرگوش و پرندگانی چون کبک و سینه سیاه در آن یافت می شود. محصولات عمدة آن گندم و جو، چغندرقند، پنبه ، سنجد، توت ، زیرة سبز، خربزه و هندوانه و تره بار است و باغهای انگور و گلابی و زردآلو دارد. از محصولات صنایع دستی آن می توان به قالیهایی با نقشهای گل ستاره ای ، گل کشمیری
و گل قاب اشاره کرد ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 55، ص 52، 55).
جادة قدیمی تایباد ـ هرات از طریق آبادی دوغارون / دوقارون از 9 کیلومتری مشرق تایباد، و راه اصلی مشهد ـ تربت جام ـ تایباد ـ سنگان (در حدود 67 کیلومتری جنوب غربی شهر تایباد، 23 کیلومتری جنوب خواف ) از خود تایباد می گذرد. آبادی کرات که میل کرات در آن است ، در حدود 28 کیلومتری جنوب شهر تایباد قرار دارد. راه تربت حیدریه (با فاصلة 164 کیلومتر) از طریق سنگان و کرات به تایباد می رسد.
طبق قانون تقسیمات کشوری 1316 ش ، تایباد به عنوان بخش با املای «طیبات » (یا بخش طیبات تربت جام ) در شهرستان مشهد شناخته شد. در 1329 ش همچنان تابع شهرستان مشهد بود (حسینعلی رزم آرا، ج 9، ص 260). در تقسیمات 1355 ش ، شهر تایباد مرکز شهرستان باخرز ذکر شده است .
در 1365 ش شهرستان باخرز به نام تایباد خوانده می شد (رجوع کنید به باخرز * ). طبق تصویبنامة هیئت دولت در 1369 ش ، شهرستان تایباد به مرکزیت شهر تایباد، مشتمل بر بخش مرکزی (به مرکزیت شهر تایباد) و مشتمل بر بخش باخرز (به مرکزیت روستای باخرز) تشکیل شد (ایران . قوانین و احکام ، ص 817 ـ 818). در 1375 ش از کل جمعیت شهرستان 679 ، 45 تن (ح 35%) شهرنشین و 000 ، 82 تن (ح 64%) روستانشین بودند.
تایباد در منطقه ای زلزله خیز واقع است . در 9 شهریور 1347 زمین لرزة فاجعه باری استان خراسان را لرزاند و دامنة آسیب آن به تایباد هم رسید (امبرسز و ملویل ، ص 256، 261). در 18 آبان 1378 زمین لرزة دیگری در تایباد اتفاق افتاد و پس لرزه های آن در سرخس و مشهد احساس شد.

2) شهر تایباد (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش ، 302 ، 39 تن ). مرکز شهرستان تایباد، در 223 کیلومتری جنوب شرقی شهر مشهد در ارتفاع 810 متری ، در دشت مرتفعی واقع است . فاصلة آن با شهر تربت جام در شمال حدود 62 کیلومتر، و تا مرز افغانستان حدود 23 کیلومتر است . دمای آن در تابستانها به ْ40، و در زمستانها به ْ9- می رسد. میزان بارش سالانة آن حدود 240 میلیمتر است . رود مرغاب (کالِ مرغاب ) در حدود کیلومتری شمال آن جریان دارد. در آن بادهای خشک و سوزانی از سمت دشت ناامید و سیستان از اوایل خرداد تا مرداد می وزد و گفته می شود وزش باد گاهی دوازده ساعت در روز ادامه دارد و نام تایباد را نیز به همین موضوع مرتبط می دانند (حسینعلی رزم آرا، ج 9، ص 261؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 55، ص 15). ساکنان تایباد مسلمان و در حدود 70% آنها اهل سنّت اند. از آثار تاریخی این شهر، مسجد و مزار مولانا شیخ زین الدین ابوبکر تایبادی * است که در زمان شاهرخ تیموری در 848 به دستور وزیر او پیراحمد خوافی ساخته شده است . این اثر تاریخی مشتمل است بر ایوان ، گنبد و بقعه ، که کتیبه ها و کاشی کاریهایی از دورة تیموری دارد. در نزدیکی مسجد، بقایای کاروانسرایی از زمان شاه عباس دیده می شود (اُکین ، ص 88؛ مشکوتی ، ص 82 ـ83).
پیشینه . تایباد به نامهای تایاباذ ، تایاباد ، دیه باد هم آمده است . درگذشته ظاهراً در مسیر یکی از شاخه های جادة ابریشم قرار داشته است . در دورة اسلامی جادة نیشابور به بوشَنْج و هرات از آن می گذشت . پیش از حملة مغول ، به نوشتة سمعانی (متوفی 562)، تایاباذ از قریه های بوشنج هرات به شمار می آمد و ابوالعلاء ابراهیم بن محمد تایاباذی فقیه اهل آنجا بود (ج 1، ص 444). یاقوت حموی در قرن هفتم همان مطالب سمعانی را در بارة تایباد نقل کرده و آن را «تایاباد» و همچنان از «اعمال » هرات ضبط کرده است (ج 1، ص 816). در نیمة اول قرن هشتم ، حمداللّه مستوفی مسافت نیشابور را تا «دیه باد» هفت فرسنگ ضبط کرده است و ذکر کرده که راه هرات از آنجا جدا می شده است (ص 174ـ 175). در 782 امیرتیمور وارد تایباد شد و به زیارت زین الدین ابوبکر تایبادی رفت (خواندمیر، ج 3، ص 430). ظاهراً در قرن نهم تایباد مانند دیگر آبادیهای خراسان دوباره پس از حملة ویرانگر مغول به رونق اقتصادی و اجتماعی دست یافته بود؛ چون در منابع قدیمتر آن را ده معروفی ذکر نکرده اند، اما در اوایل قرن نهم حافظ ابرو (متوفی 834)، تایباد را از قریه های مشهور ولایت باخرز دانسته است (ج 2، ص 38).
در دورة قاجار، بر اساس اطلاعات سفرنامة رکن الدوله ، در 1299 تایباد به شاهراه مشهد ـ هرات مرتبط می شد و قلعة معتبر و آبادی بود که در آن ابریشم به عمل می آمد (ص 107، 109). در 1320 ش قلعة طیبات / تایباد، دارای ساختمان آجری بود و ظاهراً یکی از بهترین قلعه های آن خطه به شمار می رفت (علی رزم آرا، ص 35). در این سال ، در جریان شورش صولت السلطنه در خراسان ، تفنگچیهای هزاره مدتی طیبات و ساختمان دژگونة آن را تصرف کردند (بیات ، ص 33، 38).
منابع : برنارد اُکین ، «گنبدسازی دوران تیموری در تایباد»، ترجمة مهیار علوی مقدم ، مشکوة ، ش 28 (پاییز 1369)؛ نیکلاس امبرسز و چارلز ملویل ، تاریخ زمین لرزه های ایران ، ترجمة ابوالحسن رده ، تهران 1370ش ؛ ایران . قوانین و احکام ، مجموعة قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور: از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1369 ، تهران 1370ش ؛ ایران . وزارت کشور. تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران ، تهران 1355ش ؛ همو، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران ، مصوب 16 آبان ماه 1316 ، چاپ دوم ، تهران ] بی تا. [ ؛ ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1377ش ؛ کاوه بیات ، صولة السلطنه هزاره و شورش خراسان در زمستان سال 1320ش ، تهران 1370ش ؛ عبداللّه بن لطف اللّه حافظ ابرو، تاریخ حافظ ابرو ، ج 2: بخش جغرافیای خراسان ، چاپ کرافولسکی ، ویسبادن 1982؛ حمداللّه مستوفی ، نزهة القلوب ؛ خواندمیر؛ حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران ( آبادیها )، ج 9: استان نهم ( خراسان )، تهران 1329ش ، 1355ش ؛ علی رزم آرا، جغرافیای نظامی ایران : خراسان ، تهران 1320ش ؛ محمدتقی رکن الدوله ، سفرنامة رکن الدوله به سرخس ، به قلم محمدعلی منشی ، چاپ محمد گلبن ، تهران 1356ش ؛ سمعانی ؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 55: تایباد ، تهران : وزارت دفاع ، ادارة جغرافیائی ارتش ، 1363 ش ؛ مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی کل کشور ، تهران 1376 ش ؛ نصرت اللّه مشکوتی ، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، تهران 1349ش ؛ یاقوت حموی .

/ خسرو خسروی /