شناسنامه فرهنگی و اجتماعی تایباد

شناسنامه فرهنگی و اجتماعی تایباد

مشخصات کلی:

شهرستان	سال تاسیس	جمعیت	مساحت	تعداد بخش	تعداد شهر	تعداد دهستان	تعداد روستا			فاصله تا مرکز استان
تایباد	1354	146650	4925	3	4	5	51	53	1	230

پیشینه تاریخی شهرستان : ( وجه تسمیه حوادث مهم تاریخی مستند..)

منطقه تایباد و باخزر همواره در طی تاریخ مورد توجه سلاطین وحاکمیان ایران وافغانستان بوده است وبا توجه به این که در مسیر شاهراه ارتباطی غرب به شرق قرار داشته است .بازرگانان ، جهان گردان وسپاهیان زیادی از آن عبور کرده ویا مدتی در آن محل اقامت گزیده اند . از معروف ترین جهانگشایانی که مدتی را در این منطقه به سر برده اند و حتی آثار وبقایایی از خود به یادگار گذاشته اند .میتوان به اسکندر مقدونی اشاره نمود . اردوگاه و قلعه نظامی که بدست این سردار رومی ساخته شده است ، قلعه اسکندرآباد است . و مدتها مدیدی مورد استفاده بوده است . به همین دلیل حرف وحدیث هایی بسیاری در این مورد وجود  دارد .اگرچه اسناد و مدارکی که در این زمینه وجود دارد . اما نمونه واشیاء وابزار موجود وبناهای پابرجا یا مدفون در منطقه نشان میدهد که این وادی دیرزمانی است که باهمه ناملایمات وکشت وکشتارها به حیات خود ادامه داده است .

حمد ا... مستوفی در نزهه القلوب نوشته است ولایت باخزر ولایتی است از اقلیم چهارم و ولایتی بسیار دارد ومعتبرات ودر مجموع مواضع باغات انگور ومیوه فروان باشد به تخصیص قصبه مالان که جای عظیم و پر نزهت است وخربزه در جمیع خراسان مشهور است . همچنین در معجم البلدان آمده باخزر به فتح خاوسکون را وزا ناحیه ایست که قرای بزرگی جزو آنست واصل آن به لغت پهلوی بادهزه است ( بعلت آنکه در محل وزش بادهای سخت واقع شده ) عده قرای آن بالغ بر یکصد و شصت و هشت است قصبه آن مالین می باشد .

وجه تسمیه تایباد:

در مورد وجه تسمیه تایباد عقاید متخلفی در بین عامه مردم رایج است . ولی در کتب تاریخی تحقیقی دراین زمینه بعمل آورده نشده است.

الف – طیبات :

عده ای رابراین عقیده است که نام تایباد در اصل طیبات یعنی محلی که پرهیزکاران و پاکان می زیسته اند .

ب – تائب آباد :

دسته دیگری را عقیده است . در اصل تائب آباد بود . یعنی فردی بنام تائب به آبادانی این محل اقدام نموده است .

ج – ته باد :

گروهی رابراین باور است که تایباد در اصل ته باد یعنی محلی که بادهای شرقی به انتهامی رسد .

د – تای باد :

عده ای را عقیده بر این است . تایباد . در اصل تایی باد بوده است . یعنی اینکه تایی از شبانه روز در این منطقه باد وزد .( تایی به لهجه محلی یعنی 12 ساعت یا 2/1 شبانه روز ) از عقاید ذکر شده نزدیک به واقعیت است . زیرا منطقه محل وزش بادهای 120 روزه می باشد وبه احتمال زیاد وجه تسمیه تایباد از ریشه تایی باد گرفته شده است یعنی محلی که نیمی از شبانه روز بادها شرقی می وزد .

وضعیت تاریخی و فرهنگی شهرستان :شهرستان تایباد تا سال 1329 یکی از برجستهای تابعه مشهد بوده در سال 1335 با تاسیس شهرستان نربجام این بخش تابع شهرستان تربت جام گردید و در سال 1354از شهرستان تربت جام جدا گردید و به شهرستان تایباد تبدیل شد .

همه مردم منطقه دارای دین اسلام و مذاهب دو گانه شیعه و سنی (حنفی)هستند سایر فرق مذهبی در منطقه وجود ندارد طیف غالب مردم از لحاظ مذهب تسنن(حنفی70./.و اقلیت آن شیعه جعفری 30/.هستند.

این منطقه در ارتفاع 810 متری از سطح دریا و در فاصله ی 230 کیلومتری مشهد واقع شده و آب و هوای منطقه از نوع سنگ و تحت تاثیر هوای خشک قرهقوم قرار دارد

موقعیت جغرافیایی شهرستان :

شهرستان تایباد در قسمت شرقی استان راسان و در کنار مرز مشترک ایران و افغانستان واقع شده است این شهرستان از شمال به شهرستان تربت جام ،از جنوب به شهرستان خواف از غرب به شهرستان تربن حیدریه و از شرق به کشور افغانستان  محدود می شود.

وسعت آن بالغ بر 5084 کیلومتر مربع و به کشور افغانستان 75 کیلومتری مربع مرز مشترک دارد.

تایباد از دو بخش کوهستانی در شمال و دشت در جنوب تشکیل شده است ارتفاعات شمال تایباد بنام کوههای با خزر شهرت دارد که ادامه کوههای یزد است.

از زیباترین گردشههای شهرستان تایبادمی توان دره ارزنه ،.....ژرف ،تنگل استای و تنگل ایله را نام برد که عموما در قسمت غرب شهرستان واقع شده است . شهرستان تایباد در مرکز تقاطع جاده ابریشم که شرق وغرب دنیا (از چین تا اروپا )به هم ارتباط می دهد با راه ارتباطی شمال ،جنوب که آسیای میانه را به آبهای آزاد وصل می کند . قرار دارد که این خود بیانگراهمیت فوق العاده سوق الجیشی این شهرستان در اقتصاد و ارتباطات بین المللی می باشد.

آب و هوا :

شهرستان تایباد از دو بخش کوهستانی در شمال و دستهادر جنوب تشکیل شده است . ارتفاعات شمال تایباد بنام کوههایبا خزر منطقه است . زمستانهای سرد با هوای کوهستانی ومنطقه جنوب که تایباد در آن واقع است دارای هوای کوهستانی و منطقه جنوب که تایباد  در ان واقع است.دارای هوای نسبتا گرم می باشد.ناهمواریها"کوهها"رودخانه ها و دشت های مهم

ارتفاعات شمال تایباد به نام کوه های باخرزشهرت دارند که ادامه کوه های بزد در تربت جام است کو ههای مهم شهرستان عبارتند از کوه ارزنه ،کردیان ،استای،چهار تاق،نورانه تنگل مرزار ،آبقه،ایله ،شیزن،کوه آباد ،کوه تاجدار، نقار خانه و تپه ی سنجدی و بنوش که از کوههاو ارتفاعات مهم منطقه محسوب می شوند

رودخانه های منطقه عبارتند از :

رود روس یا شهر نو که از ارتفاعات شمال غرب سرچشمه گرفته و پس از عبور کنار شهر با خزز به هر یرود می ریزد این رودخانه فصلی است

رودخانه استای:

با احداث سداستای این رودخانه به کلی خشکیده است

کال مرغاب :

زمانی که بارندگی فراوان باشد این رودخانه فعال می شود

کال دربند :این رودخانه یا کال که از ارتفاعات آبقه وپشته سر چشمه گرفته است.در زمان بارندگی سیل در آن جاری و با خاتمه بارندگی آب آن نیز قطع می شود .آب این رودخانه در دشت دو عارون پخش می گردد

دشت ها:

دشت های تایباد عبارتند از :

دشت کرات ،دشت کاریز،دشت گرمه ،محمد آباد قدس محسن آباد ،کاریز چه ،پلبند ،سردابو دشت بی حاصل دوغارون

مراکز شهرستانهای مجاور

از شمال شهرستان تربت جام با 60 کیلومتر فاصله

از جنوب شهرستان خواف با۹۰ کیلومترفاصله

از غرب شهرستان تربت حیدریه با  120کیلومتر فاصله

از شرق افغانستان با 20 کیلومتر فاصله

جمعیت :

رشد و تحولات جمعیتی شهر:

الف :  رشد وتحولات جمعیت شهر

در آغاز دهه 1340 در تایباد که قبل از آن طیبات نام داشت شهرداری تاسیس گردیده و از آن تاریخ در شمار مناطق شهری استان خراسان منظور شده است . در سر شماری سال 1345 ، در این شهر 1368 خانوار شامل 5938 نفر جمعیت ساکن بودند و تا سال 1385 شمار ساکنین این شهر بالغ بر هشت برابر شده ومیانگین رشد سالانه جمعیت در این شهر برابر 2/5 درصد بوده است . ولی میزانهای رشد سالانه جمعیت طی دوره های مختلف با فراز و نشیب فراوان روبرو بوده است .

در سر شماری 1355 که در سال های قبل از انقلاب اسلامی انجام شد ، در شهر تایباد 11996 نفر جمعیت گزارش شده که نشان میدهد ، رشد سالانه جمعیت معادل 0/7 درصد بوده است . از آغاز دهه 1350 با ظهور حکومت کمونیستی در افغانستان و شروع مبارزات مسلمانان آن کشور با کمونیستیها ، فرار ومهاجرت افغانها به سوی مرزهای ایران از طریق مرز دوغارون در تایباد آغاز گردید و روندهای رشد  سالانه جمعیت در این منطقه وشهر تایباد با افزایش شتابانی روبرو گردید .

بعد از انقلاب اسلامی ، در زمان جنگ تحمیلی ، سر شماری عمومی 1365 صورت گرفت که مطابق اسناد آن جمعیت شهر تایباد به 30979 نفر افزایش یافته ورشد سالانه جمعیت نیز افزوده شده و سالانه به 5/9 درصد بالغ گردیده است . این امر نتیجه گرایش فروان اسکان مهاجران افغانی وروستاییان آبادی های اطراف در این شهر بعد از سالهای نخست انقلاب اسلامی است .در سرشماری عمومی سال 1375 شمار جمعیت تایباد 39302 نفر  ورشد سالانه آن تعدیل شده و به 4/2 درصد رسیده است که نشانه توقف پدیده های سالهای قبل در این شهر می باشد . در آخرین سرشماری عمومی کشور که در آبان 1385 انجام گرفت در شهر تایباد تعداد 10245 خانوار شامل 47535 نفر جمعیت گزارش شده است که نشانه رشد سالانه جمعیت تا میزان 9/1 درصد در دوره های اخیر میباشد .جدول زیر تغییرات وتحولات جمعیت این شهر را در طول چهل سال گذشته از 1345 تا 1385 بر مبنای اسناد آماری موجود در مرکز آمار ایران که از نتایج سرشماری ها عمومی گزارش شده است نشان

می دهد :

جدول 1- :    تحولات جمعیت شهر تایباد

سال	تعداد جمعیت	تعداد خانوار	متوسط بعد خانوار	رشد سالانه جمعیت
1345 1355 1365 1375 1385	5938 11996 30979 39302 47535	1368 2519 5360 7308 10254	3.34 4.76 5.78 5.38 4.64	7.0 7.5 2.4 1.9
میانگین رشد سالانه 85-1345				5.2

هرم سنی جمعیت تایباد سال 1385

ب- ساختار سنی وجنسی جمعیت

در سالهای اخیر در سراسر کشور ساختار سنی وجنسی ، دچار تحول وتغییرات فروان شده است . زیرا به علت کاهش موالید که نتیجه کمتر شدن ازدواج و کاهش تعداد فرزندان در خانوار زوجین جوان است . هرم سنی جمعیت که نمایش ساختار سنی و جنسی جمعیت است ، دگرگون شده است آثار این پدیده در سهم در صدی جمعیت آشکار است گروه سنی کمتر از پنج ساله قبل از سرشماری است ، در شهر تایباد که در سال 1375 معادل 5/9 درصد از جمعیت را شامل می شد در سال 1385 معادل 6/7 درصد از کل جمعیت شهر را تشکیل می دهد .

این پدیده به علت دیر ازدواج کردن جوانان ، و یا به عبارت دیگر بالا رفتن سن ازدواج ، ایجاد فاصله در بین تولد فرزندان وکاهش متوسط فرزندان هر خانوار است . در حقیقت اکثریت خانوارها ، به ویژه زوجین جوان که سواد و آگاهی بیشتری نسبت به نسل  های قبلی دارند با اجرای برنامه های تنظیم خانواده ، تعداد فرزندان خود را کاهش داده اند . تورم و گرانی هزینه های زندگی نیز به عنوان یک عامل اقتصادی در کنار عوامل جمعیت شناسی در این پدیده اثر گذار بوده است .

برای نمایش بهتر تغییرات یاد شده ، نمودار هرم سنی شهر تایباد در سرشماری عمومی سال های 1385-1375 در صفحه بعدی ارایه می شود . مقایسه این تصویر ها ، فرو رفتگی پایه های هرم سنی را در هر مورد سرشماری نشان می دهد . جدول زیر که از گزارش سرشماری عمومی سال 1385 نقل می شود ، تغییرات یاد شده را نمایان می سازد .

برا ی ساختار جنسی جمعیت از شاخص نسبت جنسی استفاده می شود . این شاخص نشان   می دهد که به ازای 100 نفر زن ، چند مرد وجود دارد . نسبت جنسی در کل شهر تایباد در سال های قبل که تحت تاثیر مهاجرتهای فروان قرار داشت برای سال 1345 معادل 8/106 وبرای سال 1355 برابر 5/111 بوده است ولی این شاخص در سالهای بعدی با توقف ویا کاهش مهاجرت ها تعدیل شده وبه 5/103 تقلیل یافته است.

جدول 3-331 تغییرات شاخص نسبت جنسی را بر پایه گزارش سرشماری های عمومی 1345 تا 1385 در این شهر نشان می دهد :

جدول 3-331 : تحولات شاخص نسبت جنسی

سال	تعداد مرد	تعداد زن	شاخص نسبت جنسی
1345	3066	2872	106.8
1355	6324	5672	111.5
1365	15782	15197	103.8
1375	19988	19314	103.5
1385	24180	23355	103.5

مآخذ: مرکز آمار ایران – سرشماری های عمومی .